آشنایی با اصطلاحات بورس به صورت پایه
آبان 10, 1402
اصطلاحات بورس – بخش اول
بازار سرمایه و بورس، به عنوان یکی از مهمترین بخش های اقتصادی جهان، دارای اصطلاحات و واژگان خاص خود است. در این مقاله، به بررسی و توضیح اصطلاحات کلیدی و مهم در حوزه بورس و بازار سرمایه پرداخته میشود. این مقاله تنها یک راهنمای کامل در مورد اصطلاحات بورس و بازار سرمایه نیست، بلکه به عنوان یک شروع از مفاهیم پایه، میتواند به علاقهمندان، سرمایهگذاران و دانشجویان علاقهمند به حوزه بورس و بازار سرمایه کمک کند. با مطالعه این مقاله، خوانندگان قادر خواهند بود تا اصطلاحات کلیدی را درک و با نحوه عملکرد بازار سرمایه آشنا شوند.
بازار و انواع آن
بازار، مکانی که در آن دو یا چند طرف، کالاها، خدمات و اطلاعات را مبادله می کنند. به طور کلی، در بازار، دو یا چند طرف در خرید و فروش دخالت دارند. دو طرف درگیر در یک معامله، فروشنده و خریدار نامیده می شوند. فروشنده در ازای دریافت پول، کالا و خدمات را به خریدار می فروشد. برای رقابتی شـدن بـازار، باید بیش از یک خریدار و فروشنده وجود داشته باشد. در یک دسته بندی کلی، بازارها به طور معمول به دو بخش بازار کالا و خدمات و بازار مالی تقسیم می شوند.
بازار کالا و خدمات، در واقع نخستین بازاری که انسان ها برای رفع نیازهای خود ابداع کردند. انسان ها آموختنـد محل منسجم و مشخصی را برای مبادله کالاهای خود ایجاد کنند. یک سلسله مقررات و قوانین خـاص بـازار را تنظیم و از رویه ها و هنجارهای به وجود آمده توسط افراد موجود در آن پیروی کنند. در این نوع بازار، ابتدا مبادله پایاپای مستقیم شکل گرفت. به این صورت که افراد، کالاها و خدمات گوناگون را با یکدیگر مبادله می کردند. سپس دوره پولی کالایی مشخص نمودند که یک نوع خاص از کالا به عنوان مبنای ارزش گذاری شد و به کمک آن، مبادلات تهاتری یا پایاپای غیرمستقیم شکل گرفت. این کالای خاص، در جوامع مختلف متفاوت بودند. مانند پوست حیوانات، نمک، غلات و در مراحل پیشرفته تر، نقره و طلا. سپس از واحد پولی پذیرفته شده برای آسـانی معاملات استفاده کردند و پس از آن دوره پول اعتباری آغاز شد .
بازار مالی، بازاری که در آن نوع خاصی از دارایی های مالی دادوستد می شود. دارایی مالی، دارایی که ارزش آن متکی به خود نبوده و نیازمند تضمین و اعتبار شخص دیگری است. و بدون اعتبار بخشی از شخص دیگر، این دارایی ارزشمند نخواهد بود. مانند سهام اوراق مشارکت یا حتی چک و پول. هر چند وجود بازار مالی شرط ضروری برای ایجاد و مبادله دارایی مالی نیست، در بیشتر اقتصادها ایجاد و مبادله دارایی های مالی در نوعی بازار مالی انجام می گیرد.
بازار مالی سه کارکرد اقتصادی بر عهده دارد:
قیمت یابی: قیمت دارایی مبادله شده را روابط متقابل خریدار و فروشنده در بازار مالی تعیین می کند. به عبارت دیگر، این روابط بازده مورد انتظار دارایی مالی را تعیین می کند. همچنان که انگیزه بنگاه برای به دست آوردن وجـوه بـه بازده مورد انتظاری بستگی دارد که سرمایه گذار طلب می کند. این ویژگی بازار مالی نیز نشان می دهد که در هر اقتصاد، وجوه چگونه میان دارایی های مالی مختلف تقسیم شود. این فرآیند را قیمت یابی می نامند.
ایجاد نقدینگی: بازارهای مالی، مکانیسمی را برای سرمایه گذار فراهم می کنند تا او در هر زمان دلخواه، بتواند دارایی مالی اش را بفروشد. این ویژگی بازار را در اصطلاح ” ایجاد نقدینگی ” می نامند. این ویژگی برای سرمایه گذاران جـذاب است، به ویژه آن زمان که شرایط سرمایه گذار او را وادار یا تشویق به فروش می کند. در صورت نبود نقدینگی دارنده اوراق بهادار، ناچار آن را تا زمان سررسید یا حتی تا زمان انحلال شرکت نزد خود نگه دارد. همه بازارهای مالی به نوعی نقدینگی فراهم می کنند، اما آنچه سبب تفاوت بازارها می شود، میزان نقدینگی آنها است.
کاهش هزینه معاملات: بازارهای مالی موجب کاهش هزینه معاملات می شوند. معاملات دو نوع هزینه دارند: هزینه ی جست و جـو و هزینه ی اطلاعات
هزینه ی جستجو، بیانگر هزینه های آشکار مثل هزینه درج آگهی، خرید یا فروش است. و نیز هزینه های پنهان مثل زمان صرف شده برای یافتن طرف معامله را در بر می گیرند. وجود بازار مالی سازمان یافته، هزینه های جست وجو را پایین می آورد. هزینه های اطلاعات، هزینه های مربوط به برآورد ویژگی های سرمایه گذاری یک دارایی مالی است. یعنی مقدار و احتمال وقوع جریان نقدینگی که از یک دارایی مالی انتظار می رود. بازارهای مالی بر پایه معیارهای متفاوتی طبقه بندی می شوند کـه بـر ایـن اسـاس ، سـه طـبـقـه بنـدی بـرای بازارهای مالی در اقتصاد وجود دارد:
- طبقه بندی بر اساس نوع دارایی
- طبقه بندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
- طبقه بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی
بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی
- بازار سهام: در بازار سهام، سهام شرکت های معامله می شود که در بورس پذیرفته شده اند.
- بازار اوراق بدهی: بازار اوراق بدهی، بازاری که در آن ابزارهایی با درآمد ثابت (اوراق قرضـه) دادوستد می شوند.
بازار ابزارهای مشتقه: بازار ابزارهای مشتقه، بازاری برای معاملات ابزارهایی مبتنی بر دارایی های مالی یا فیزیکی که از آن جمله می توان به اختیار معامله و قرارداد آتی اشاره کرد.
بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
- بازار اولیه (دست اول): شرکت ها، موسسات و بنگاه های اقتصادی، بـرای تامین منابع مالی موردنیاز خود، به مبالغ هنگفتی نیاز دارند که اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود به دست می آورند. بازار اولیه یا دست اول، بازاری که واگذاری اوراق بهادار و تامین اعتبار برای اولین بار در ایـن بـازار انجـام می گیرد. به عبارت دیگر، در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می شوند. بر این اساس، فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است.
- بازار ثانویه (دست دوم): پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و برای آن که این اوراق بتواننـد مـورد دادوستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه یا دست دوم گفته می شود. وجود بازار دست دوم، فقط به این دلیل که قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش دهد؛ همچنین، شرایطی فراهم می آورد که سرمایه گذاران و سرمایه پذیران، در صورت لزوم ، به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه گذاری خود را تغییر داده و به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام کننـد. دادوستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می شود بنابراین با جابه جا شدن مالکیت ابزارهـای مـالی قابل دادوستد در آن بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می شود.
بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی
- بازار پول: بازاری برای دادوستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یک سال دارند. همچنین می توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم پرداخت و ریسک نقدشوندگی و ارزش اسمی بالا نام برد. تمرکز فعالیـت ایـن بازار در استفاده از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاه های تجاری ایـن امکان را می دهند که به سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند. مقام ناظر این بازار در ایران ، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است.
بیشتر بخوانید: انواع بازار بورس
- بازار سرمایه: بر پایه طبقه بندی بازار مالی با نگرش به سررسید دارایـی هـا، بـازار سرمایه بـه بـازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیش از یک سال و دارایی های بدون سررسید (مانند سهام) گفته می شـود. این بخش از بازار مالی، نقش مهمتری در گردآوری منابع پس اندازی و تامین نیازهای سرمایه گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده تر و تنوع ابزاری بیشتری دارد. مقام ناظر این بازار در ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار است.
- بازار بیمه: بازار بیمه با هدف تقسیم کردن خسارت های سنگین بین تعداد زیادی از مردم شکل گرفته و مقام ناظر این بازار، بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران است .
عرضه و تقاضا
اصطلاحات بورس، مباحث زیادی را در بر می گیرد که از مهم ترین آنها، عرضه و تقاضا و تاثیری است که هر یک از آنها بر شکل گیری صف های خرید و فروش و افزایش و کاهش قیمت ها می گذارند. با نمودارهای تحلیل تکنیکال به راحتی می توان رفتار و عکس العمل افراد برای عرضه محصول و تقاضای آن را مشاهده کرد. بررسی و تحلیل صحیح این نمودارها می توانند راهنمای جامعی برای تصمیم گیری درست در لحظات پایانی بازار سرمایه و پیش بینی قیمت سهم در آینده به شمار روند.
تقاضا، به مقدار محصول یا خدمتی که برای خریداران مطلوب باشد. در واقع، مقدار تقاضا مقداری از محصول یا خدمت که مردم مايـل بـه خـریـدن آن با قیمتی مشخص هس تند.
عرضه، به مقدار محصول یا خدمتی که تولید کننده مایل آن را با قیمت مشخص تامین کند. عرضه، در واقع مقدار آورده ی بازار را نشان می دهد.
معادل انگلیسی عرضه: supply و معادل انگلیسی تقاضا: Demand
رابطه ی بین عرضه و تقاضا ریشه در نیروهای پشت پرده ی تخصیص منابع دارد. در تئوری های اقتصاد بازار تئوری عرضه و تقاضا بر تخصیص منابع به کاراترین شکل ممکن تاکید می کند.
قانون عرضه و تقاضا، در صورت برابر بودن عوامل دیگر، نشان می دهد که هر چه قیمت یک کالا افزایش یابد متقاضی آن کالا کاهش پیدا می کند. مقدار کالایی که خریداران با قیمتی بالاتر می خرند کمتر است، زیرا با بالا رفتن قیمت یک کالا، هزینه ی فرصت خرید آن کالا نیز بالا می رود. در نتیجه، مردم به طور طبیعی آن محصول را خریداری نمی کنند. به عبارت دیگر، افراد به طور طبیعی محصولی را خریداری نمی کنند که مجبورشان می کند از مصرف محصولات دیگری که ارزش بیشتری دارد صرف نظر کنند.
چگونه عرضه و تقاضا باعث ایجاد یک قیمت تعادلی می شوند؟
قیمت تعادلی، قیمتی که در آن تولید کننده می تواند همه محصولاتی را بفروشد که قصد فروش آن ها را دارد. و خریدار می تواند همه محصولاتی را بخرد که آن ها را می خواهد. برای درک چگونگی کارکرد عرضه و تقاضا برای موازنه قیمت، تصور کنید کسب و کاری محصولی جدید را ارائه کرده است. قیمت بالاتری برای محصول در نظر گرفته می شود؛ ولی خریداران کمی آن را خریداری می کنند. آن کسب و کار پیش بینی کرده که تعداد بیشتری از محصول را خواهد فروخت؛ ولی به دلیل کمبود علاقه خریداران، انبارهایش پر از محصول شده است. آن کسب و کار، به علت عرضه زیاد، قیمت محصول را پایین می آورد. تقاضا بالا می رود؛ ولی با کاهش تدریجی عرضه، کسب و کار قیمت را افزایش می دهد تا زمانی که یک قیمت خوب و تعادلی برای تنظیم میزان عرضه محصول و تقاضای مشتری بیابد.
علم رفتارشناسی و روانشناسی بازار سرمایه، عکس العمل افراد در برابر میزان عرضه و تقاضـا محصولات را بـه طور کامل بررسی می کند. این بررسی ها نشان می دهند که رفتار و شخصیت افراد بیشتر از تحلیل بنیادی تحلیل تکنیکال و … بر معاملات افراد تاثیر می گذارد. از نظر روانشناسی بازار سرمایه، اگر عرضه یک محصـول در مقابل تقاضا برای آن محدود باشد، کسانی که به آن نیاز دارند، برای تصاحب محصـول رقابت می کنند و رقابت به گونه ای است که حاضر می شوند مقدار بیشتری از پول و سرمایه خـود را بابت خرید آن محصول بپردازند تا با جلب نظر عرضه کنندگان از رقبای خود پیشی بگیرند.
در حالتی دیگر، اگر عرضه در برابر تقاضا برای محصولی زیاد باشد، ترسی از کمبود آن محصول در میان معامله گران حس نخواهد شد و افراد به جای خرید آن محصول پول خود را صرف خرید محصولات دیگر می کنند یا حداقل برای کاهش احتمالی آن محصول در آینده صبر خواهند کرد. به زبان روانشناسی، قانون عرضه و تقاضا معادل ترس و طمع در آدمیزاد است.
سرمایه گذاری
یکی دیگر از اصطلاحات بورس که با آن زیاد سر و کار خواهید داشت، سرمایه است. به تمام منابع مالی و پولی و منابع قابل تبدیل به پول، سرمایه می گویند. جوامع و شرکت هایی که به طور معمول سرمایه بیشتری دارند، نسبت به رقبای خود که سرمایه کمتری دارند، عملکرد و فعالیت بهتـری دارند. در عصر حاضر، نیروهای انسانی نیز قسمتی از سرمایه محسوب می شوند. سرمایه می تواند نقدی و غیرنقدی باشد. سرمایه نقدی، همان پول نقد و سرمایه غیرنقدی شامل انواع دارایی هایی که افراد در اختیار دارند.
سرمایه با پول متفاوت است.
پول، فقط نقدینگی که همیشه در دسترس و قابل تبادل سریع است. اما سرمایه دارای مدت زمان و طـول عمـر زیادتری بوده و برای ایجـاد ثروت در سرمایه گذاری، از آن استفاده می شود. به عنوان مثال؛ برندها، نرم افزارها و … که به کمک آنها می توان ثروت ایجاد کرد که به نوعی سرمایه محسوب می شوند.
وارن بافت، سرمایه گذاری را این گونه تعریف می کند: «فرایند برنامه ریزی برای پول تا در آینده پول بیشتری نصیب شما بشود»
هدف از سرمایه گذاری این است که پول اتان را در یک یا چند جا انباشته تا برایتان کار کند، به این امید که پول تان در طول زمان رشـد خواهد کرد.
در علم اقتصاد سرمایه گذاری یعنی خرید کالایی که در حال حاضر مصرف نمی شود اما در آینده فرد به آن نیاز پیدا می کند و آن کالا برای او سودآور خواهد بود. در علم مالی سرمایه گذاری به این معنی که فرد یک دارایی مالی نظیر سهام را می خرد و پیش بینی می کند که آن دارایی مالی در آینده سودآور خواهد بود و قیمتش افزایش خواهد یافت. بنابراین با فروش آن به قیمت بالاتر سود خوبی به دست خواهد آورد. به تعبیری ، سرمایه گذاری را می توان به عنوان ایجاد منابع مالی جدید در نظر گرفت.
سرمایه گذاری به دو گروه زیر دسته بندی می شود:
- سرمایه گذاری مالکیتی که پرسودترین و پرخطرترین نوع سرمایه گذاری است.
- سرمایه گذاری اعتباردهی و معادل نقدی
سرمایه گذاری مالکیتی در بخش های مختلف انجام می شود: سرمایه گذاری ثابت، سرمایه گذاری در بورس، سرمایه گذاری در سهام، سرمایه گذاری خارجی، سرمایه گذاری در کسب و کار، سرمایه گذاری در املاک، سرمایه گذاری در خرید کالاهای گران قیمت.
در نوع سرمایه گذاری اعتباردهی، از سرمایه گذاری های مشابه بانک استفاده می شود. این سرمایه گذاری، سود کمی دارد؛ زیرا با ریسک کمتری همراه و نسبت به سرمایه گذاری مالکیت کم ریسک تر است.
ریسک در بازار بورس
ریسک بازار، به احتمال اثرگذاری عوامل مختلف بر عملکرد بازار، که منجر به سود و ضرر مشارکت کنندگان در بازار می شود. ریسک بازار که به آن ریسک سیستماتیک می گویند، ریسکی که در آن، به طور مثال یک بحران باعث افت شاخص در بازار می شود. سایر منابع ریسک بازار شامل رکودها، آشوب های سیاسی، تغییرات در نرخ های بهره، حملات تروریستی و جنگ هستند.
ارزش سهام یک شرکت به عملکرد آن شرکت بستگی دارد؛ چنانچه عملکرد خوبی داشته باشد، ارزش سهام آن افزایش می یابد و در غیر این صورت، ارزش سهام کم می شود. البته، مسائل زیادی در ارزش سهام شرکت ها تاثیر می گذارند. در مجموع، باید بدانیم که هیچ تضمینی برای افزایش قیمت سهام یک شرکت وجود ندارد. بنابراین، یک سرمایه گذار باید پیش از سرمایه گذاری با این موضـوع آشـنا باشـد و بداند ارزش سهام هـر شرکت ممکنه تحت تاثیر مسائلی افزایش یا کاهش یابد.
در چنین موقعیتی، سرمایه گذاری همراه با ریسک خواهد بود و هر چه احتمال افت قیمت سهام بیشتر بوده یا احتمـال عـدم موفقیت در آن زیاد باشـد، ریسک سرمایه گذاری در آن سهم نیز بیشتر است.
ریسک در یک تعریف بسیار ساده، احتمال محقق نشدن پیش بینی ها است. در واقع، ریسک همان احتمال به موفقیت نرسیدن است. یک سرمایه گذار برای سود بیشتر سرمایه گذاری می کند و هر چه سود بیشتری داشته باشد، موفقیت بیشتری هم کسب کرده است. حال، اگر احتمال موفقیت او زیاد باشد، پس ریسک زیادی متحمل نشده است. بنابراین، ریسک را می توان احتمال به موفقیت نرسیدن در نظر گرفت.
یک سرمایه گذار هنگام خرید سهام شرکت ها و سرمایه گذاری در بورس با ریسک هایی روبرو می شود که در حالت کلی به دو نوع زیر تقسیم می شوند:
- ریسک غیرسیستماتیک یا قابل اجتناب
- ریسک سیستماتیک یا غیر قابل اجتناب
ریسک غیر سیستماتیک یا قابل اجتناب همان طور که از اسم این ریسک مشخص است، با استفاده از برخی روش هـا مـی تـوان از این ریسک دوری کرد. ریسک های غیرسیستماتیک یا قابل اجتناب، اغلب به دلیل خصوصیات خاص شرکت ها ایجاد می شوند. این نوع از ریسک ها اغلب علت درونی دارند و منشا آن ها به داخل شرکت مربوط می شود. به طور مثال عملکرد ضعیف مدیر شرکت، عملکرد نادرست سهام داران شرکت، رقابت ضعیف در مقابل رقبا، قـدیمی شـدن محصولات شرکت، کم شدن مشتریان و کم فروش شدن محصولات آن، اعتصاب کارکنان یک شرکت و … از دلایلی هستند که ریسک غیرسیستماتیک را ایجاد می کنند و برقیمت سهام یک شرکت تاثیر می گذارند.
با این حال، تمام این موارد با به کارگیری برخی روش ها به حداقل ممکن می رسند و قابل اجتناب هستند. به کمک انجام روش هایی در سرمایه گذاری می توان این نوع از ریسک را به حداقل ممکـن رسـاند. سبد، یکی از این روش های کارآمد تئوری است که متخصصان بازار سرمایه گذاری توصیه می کنند به جای آن که سرمایه گذار سرمایه اش را روی یک یا چند سهم از شرکت های محدود بگذارد، سهام شرکت های متنوع از صنایع مختلف را خریداری و حتی بهتر که در سبد سرمایه گذاری خـود اوراق بهادار بدون ریسک هـم داشته باشد.
ریسک سیستماتیک یا غیرقابل اجتناب دسته دیگری از ریسک ها که کنترل آن ها از دست سرمایه گذاران خارج است و از آنها قادر به اجتناب نیستند. مواردی مثل تغییر نرخ تورم، سیاست های کلان اقتصادی، شرایط سیاسی و … از مواردی هستند که ریسک سیستماتیک را ایجاد می کنند و روی تمام شرکت ها تاثیر می گذارند. بنابراین، شرکت و سرمایه گذاران از هیچ روشی نمی توانند آنها را کنترل و باعث کاهش آنها شوند. به عنوان مثال، تغییر در سیاست های کلان اقتصادی یا تغییر نرخ ارز یا نرخ تورم می تواننـد بـه طور مستقیم روی وضعیت درآمد، هزینه و میزان سودآوری شرکت ها تاثیر بگذارند و ارزش سهام آنها را تغییر دهند.
انواع شرکت
در قانون تجارت ایران، انواع شرکت ها را داریم که از جمله آنها می توان به شرکت های زیر اشاره کرد:
- سهامی عام
- سهامی خاص
- شرکت با مسئولیت محدود
- شرکت نسبی
- شرکت تضامنی
- شرکت های مختلط
- شرکت های تعاونی
شرکت سهامی عام: شرکتی بازرگانی (هرچند موضوع عملیات آن، امور بازرگانی نباشد) که سرمایه ی آن به سهام تقسیم شده و بخشی از این سرمایه با فروش سهام به مردم تامین می شود. به این صورت که موسسان شرکت می توانند برای تشکیل سرمایه ی شرکت، با انتشار اوراق پذیره نویسی، اشخاص ثالث یعنی مردم را در تامین سرمایه سهیم کنند. در شرکت سهامی عام، تعداد سهامداران نباید از پنج نفر کمتر باشد و مسئولیت سهامداران، محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است. یعنی، در آن شرکا تا میزانی مسئول که سهم قبول کرده اند و اضافه بر آن مسئولیتی ندارند و اگر شرکت به نحوی متضرر شود که مبلغی هـم بـدهکار شود، صاحبان سهام ملزم به پرداخت دیون شرکت نخواهند بود.
به طور مثال، شرکتی که سرمایه ی آن دو میلیون ریال است، اگر ورشکست شود، به نحوی که پانصد هزار ریال کسر بیاورد، طلبکاران حق مطالبه از شرکا را نخواهند داشت. زیرا شخصیت و اعتبار شرکا به هیچ وجه در شرکت دخالتی ندارد. در این شرکت، عبارت «سهامی عام» باید قبل از نام شرکت یا پس از آن، بـدون فاصله با نام شرکت در تمام اوراق، اطلاعیـه هـا و آگهی های شرکت به طور روشن و خوانا قید شود.
شرکت سهامی خاص: شرکتی که تمام سرمایه ی آن را موسسان شرکت تامین کرده اند. این شرکت، از حداقل سه شریک تشکیل و ویژگی بارزش اینکه صاحبان سرمایه که به آنها سهامدار می گویند، دارای اوراق سهم هستند، نه اینکه سهم الشرکه داشته باشند. در این نوع شرکت، سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده و هر شریک، مالک تعدادی از این سهام است. در چنین صورتی، هر یک از شرکا، مالک تعدادی سهم که می تواند تعدادی از آنها را به کسانی که می خواهد منتقل کند. در اصل، این انتقال آزاد است و این امر خصوصیات عمده شرکت سهامی خاص به شمار می رود.
شرکت سهامی خاص دو ویرگی دیگر نیز دارد:
- اول اینکه در آن، مسئولیت سهامداران به مقدار سهام آنها بستگی دارد، چیزی که درمورد شرکت با مسئولیت محدود نیـز صـادق است.
- دوم اینکه مؤسسان شرکت، یعنی شرکای اولیه پذیره نویسی، یعنی با مراجعه به عموم مردم، سرمایه شرکت را تامین کنند و آورندگان سرمایه فقط خود موسسان هستند. پس در این شرکت، صدور اعلامیه ی پذیره نویسی وجود ندارد.
نکته ی قابل توجه آنکه سرمایه ی شرکت سهامی خاص نباید کمتر از یک میلیون ریال باشد. در صورتی که به عللی سرمایه ی شرکت کاهش یابد، شرکا باید ظرف یک سال آن را جبران و در غیر این صورت، شرکت را به نوع دیگری از شرکت ها از قبیل «با مسئولیت محدود» یا «تضامنی» تبدیل کنند. همچنین، در عنوان شرکت باید کلمه ی «خاص» قبل از ذکر نام شرکت یا بعد از آن بلافاصله اضافه شـود. قیـد كلمـه ی خـاص باید در تمام نوشته های شرکت به وضوح مشخص باشد. زیرا این نوع شرکت ها در حقیقت یک قسـم از شرکت سهامی خانوادگی و خصوصی است که مراجعه کنندگان باید اطلاع داشته باشند.
سال مالی
به دوره مالی که مدت آن یک سال باشـد، سال مالی (Fiscal year) می گویند. این دوره زمانی در حسابداری کاربرد دارد. طبق قواعد و قوانین موجود، در پایان هر سال مالی، حسابداران و شرکت ها موظف به ارائه صورت های مالی و تحویل اظهارنامه عملکرد هستند. به عبارت دیگر، سال مالی یا دوره مالی، دوره ای که برای محاسبه وضـع مـالی سالیانه در شرکت های گوناگون کاربرد دارد.
اغلب شرکت ها در ابتدای فروردین، با اعلام پیش بینی سود سال جدید و بررسی حساب های سال قبل، سال مالی خود را آغاز می کنند. (همیشه ۱۲ ماه است.) آغاز سال مالی در هر شرکت ممکن که با شرکت دیگر تفاوت داشته باشد؛ ولی مـدت زمـان سـال مـالی برای اشاره به سال مالی ، همواره به تاریخ پایان یافتن اشاره می شـود.
به طور مثال، سال مالی منتهی به ۲۹/۱۲/۱۳۹۸ یا سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند ۱۳۹۸. بنابراین نیازی نیست بگوییم که سال مالی از اول فروردین تا آخر اسفند ماه است.
انواع سرمایه گذار
در بازار، دو نوع سهامدار یا سرمایه گذار داریم:
- سهامداران حقیقی یا خرد
- سهامداران حقوقی یا عمده
هر کدام از ما که دارای هویت فردی جداگانه هستیم، یک فرد حقیقی محسوب می شویم. پس ، اگر ما افراد حقیقی سهام شرکتی را خریداری کنیم، به ما سهامدار حقیقی می گویند. یعنی به صـورت انفرادی کد بورسی دریافت و معامله می کنیم.
گاهی اشخاص حقیقی در کنار هم جمع و جدا از شخصیت فردی خود، مجموعه ای مستقل ماننـد سازمان ها، نهاد ها، شرکت ها … را تشکیل می دهند. به این مجموعه که شخصیت فرضی و اعتباری دارد و نام و نشان جداگانه و اهداف مشخصی را دنبال می کند، شخص حقوقی می گویند.
بیشتر بخوانید: بازار بورس
برای مثال، شرکت ایران خودرو یک شخص حقوقی محسوب می شود. افراد حقیقی بـه عنـوان هـیـات مـدیره ایـن اشخاص حقوقی را اداره و این افراد کد بورسی مخصوص به خود را دریافت کنند. پس هرگاه صحبت از سهامداران حقوقی یا بازیگران حقوقی شد، منظور همان شرکت هـای ثبـت شـده ای هستند که از طریق این شرکت ها اقدام به معامله در بازار سهام می کنند. شرکت های سرمایه گذاری، شرکت های سبدگردانی، صندوق های سرمایه گذاری، کارگزاری ها و … از جمله نهادهای فعال مالی در بازار سرمایه به حساب می آیند که هر کدام یک شخص حقوقی هم محسوب می شوند.
مجامع
به گردهمایی سهامداران و ذینفعان یک شرکت سهامی مجمع می گویند. اهداف همه مجامع تصمیم گیری درمورد یک موضوع خاص است و اگر یک شرکت سهامی عام باشد، همه ی ذی نفعان باید از این تصمیم با خبر شوند و نظر خود را اعلام کنند.
مجامع عمومی شرکت ها به چند دسته کلی تقسیم میشوند:
- مجمع عمومی عادی به طور فوق العاده
- مجمع عمومی فوق العاده
- مجمع عمومی عادی سالانه
- مجمع عمومی موسس
مجمع عمومی شرکت سهامی، از اجتماع صاحبان سهام و ذینفعان تشکیل می شود. مقررات مربوط به حضور عـده لازم برای تشکیل مجمع عمومی و آراء لازم در جهت تصمیم گیری، در اساسنامه شرکت معین می شود، مگر در مواردی خاص.
مجمع عمومی عادی به طور فوق العاده
در صورت تقاضای کتبی یک سوم اعضای سازمان، به دعـوت رییس هیات مدیره بورس تشکیل می شود. آگهی تشکیل این مجمع حداقل سه روز پیش از تاریخ تشکیل، باید به اطلاع کارگزاران بورس برسد.
مجمع عمومی فوق العاده
فقط در مجمع عمومی فوق العاده به موضوعاتی مانند اصلاح یا تغییـر مـواد اساسنامه شرکت، کاهش یا افزایش سرمایه و انحلال شرکت رسیدگی می شود. در مجمع عمومی فوق العاده، دارندگان بیش از نصف سهامی که حق رای دارند ( ۵۰ ٪ + ۱ ) باید حاضـر باشـند و تصمیمات مجمع همواره با اکثریت دو سوم آرا حاضر در جلسه رسمی معتبر خواهد بود.
مجمع عمومی عادی سالانه
در شرکت های سهامی خاص، مهم ترین مجامع مجمع عمومی فوق العاده وجود دارد؛ ولی در شرکت هـای سهامی عام پذیرفته شده در بورس، به طور قطع مهم ترین و پرازدحام ترین آن مجمع عمومی عادی سالیانه با جلسه تصویب ترازنامه و تقسیم سود است. در این مجمع، به بررسی عملکرد مدیران، نحـوه سـودآوری شرکت و برداشت نهایی از سرمایه گذاری می پردازند. صلاحیت مجمع عمومی عادی، برخلاف مجمع موسس و فوق العاده، نامحدود و می تواند به تمام امـور شرکت رسیدگی کند. البته به جز آنچه در صلاحیت دو مجمع است.
این جلسه باید سالی یک بار و در مواقعی که در اساسنامه پیش بینی شده است برای رسیدگی به ترازنامه، صورت سود و زیان سـال مـالي قبـل و صـورت دارایی، مطالبات شرکت، صورتحساب دوره عملکرد سالیانه شرکت، رسیدگی به گزارش مدیران، اعضای هیات مدیره بازرسان و سایر امور مربوط به حساب های سال مالی تشکیل شود.
مجمع عمومی موسس
برای تاسیس شرکت سهامی باید هیاتی به نام هیات موسس تشکیل شـود. البته در شرکت های سهامی خاص، تشکیل مجمع عمومی موسسان لازم نیست و فقط شرکت سهامی عام تشکیل آن را ضروری دانسته است. اما در عمل شرکت های سهامی خاص نیز مجمع عمومی موسسان را تشکیل می دهند.
در جلسه مجمع عمومی، موسسان و پذیره نویسان حق حضور و حق رای دارند و هر سهم دارای یک رای است. جلسه نخست یک رئیسی اداره می کند که از بین حاضران انتخاب شده است. سپس ، به انتخاب هیات رییسه یک منشی و دو نفر ناظر اقدام می شود. رییس مجمع و ناظران از بین موسسان و پذیره نویسان انتخاب می شوند.
انواع روش های کسب درآمد
سرمایه گذاری در سهام از دو روش به سرمایه گذار سود می رساند:
- با رشد قیمت خود سهم که می تواند از خبرهای خوب و اقدامات آتی شرکت یا انتظارات تورمی جامعه یا مواردی مانند این نشـات بگیرد.
- با پرداخت سود نقدی حاصل از فعالیت شرکت در پایان سال مالی، البته ، به شرط اینکه شرکت زیان ده نباشد.
پرتفوی
پرتفوی، در واقع همان سبد دارایی ها است که می تواند شامل سهام، اوراق قرضه، ارز دیجیتال، پول نقد، سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری مشترک و صندوق های قابل معامله باشد.
صندوق های سرمایه گذاری مشترک
انواع صندوق های سرمایه گذاری را به دو زیرمجموعه کلی تقسیم می کنند:
- صندوق های سرمایه گذاری اختصاصی
- صندوق های سرمایه گذاری مشترک
صندوق اختصاصی یا سبد، تمام دارایی به یک شخص تعلق دارد. اما صندوق های مشترک سرمایه گذاری یا ای تی اف ها ETF، شرکت هایی هستند که زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار کشور فعالیت می کنند و انواع مختلفی دارند.
انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک:
- سهامی
- مختلط
- درآمد ثابت
صندوق مشترک سهامی: در این نوع صندوق های مشترک، متولی صندوق اجازه دارد همه سرمایه صندوق را صرف خریداری سهام کند.
صندوق مشترک مختلط: در این نوع صندوق متولی صندوق فقط اجازه دارد ۵۰ درصـد سـرمایه صندوق را به خریداری سهام اختصاص دهد و با باقیمانده سرمایه شرکت، باید اوراق تضمین شده بخرد.
صندوق مشترک با درآمد ثابت: متولی صندوق اجازه دارد فقط بیست و پنج درصد از سرمایه صندوق را صرف خریداری سهام کند و حداقل ۷۵ درصد از سرمایه شرکت را برای خرید اوراق مشارکت یا اوراق خزانه یا هر اوراقی صرف کند که اصل و سود پول آن تضمین شده باشد و حتی از ۲۵ درصدی که اجازه خرید سهام را دارد نیز اجازه خرید سهمی بیشتر از ۵ درصد از کل سرمایه شرکت را ندارد.
معاملات بر خط
منظور از معاملات بر خط یا online trading امکان دسترسی سریع، آسان و مطمئن سرمایه گذاران به سیستم های معاملات بازارهای اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران در هر نقطه از جهان با استفاده از رایانه متصل به اینترنت است. به عبارت ساده معاملات آنلاین به فعالیت هایی می گویند که در آن سرمایه گذاران به طور مستقیم سفارش های مبادله اوراق بهادار خود را به کمک کانال های ارتباطات الکترونیکی مانند اینترنت وارد می کنند.
این فرایند کاملاً خودکار و سفارش ها بعد از کنترل های لازم در شرکت های کارگزاری به طور خودکار برای انجام معامله به سیستم معاملاتی بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران ارسال می شود. در معاملات عملیات اعم از خرید و فروش و عملیات بانکی مانند ارسال سفارش های خرید و فروش، دریافت صورت حساب خط، تمام ارتباط با بانک و ارتباط کارگزار با بورس، با استفاده از رایانه متصل به اینترنت و به صورت لحظه ای انجام می گیرد.
به طور مثال ، با ارسال سفارش مشتری از طریق رایانه به سیستم کارگزاری بـه صـورت لحظه ای با بانک مشتری ارتباط برقرار و معادل وجه خرید، در حساب مشتری مسدود و به محض خرید، وجـه مسدود شده به حساب کارگزار واریز می شود. پس از پایان این مراحل که در کسری از ثانیه انجـام مـی گردد سفارش به سیستم معاملات بورس تهران یا فرابورس ایران وارد می شود و نتیجـه بـا همـان سـرعت بـه اطـلاع مشتری می رسد.
تامین مالی
تامین مالی به درخواست شما از هر موسسه مالی از قبیل بانک و شرکت های سرمایه گذاری یا هر شخصی که به شما پول قرض می دهد و متعهد می شوید تا در سررسیدهای مقرر آتی آن را پرداخت کنید، گفته می شود. فرضاً قصد خرید یک ماشین دارید که متاسفانه پول کافی برای خرید آن را ندارید. پس شما بـرای درخواست تسهیلات به بانک یا شرکت های سرمایه گذاری مراجعه می کنید. در واقع، تامین مالی به فرایند تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت های کسب و کار، خرید تجهیزات و سرمایه گذاری می گویند. استفاده از تامین مالی در هر نظام اقتصادی ای حیاتی است و این امکان را به شرکت ها می دهد تا محصولات مورد نیاز خود را خریداری و تامین کنند.
انواع بازار بورس
- بازار اولیه: بازار اولیه ( primary market )، زمانی شکل می گیرد که دارایی برای بار اول معاملـه شـود؛ به عبارت دیگر، بازاری که در آن اوراق بهادار شرکت ها برای اولین بار عرضه و فروخته می شود. در این بازار شرکت ها به طور مستقیم سرمایه مورد نیاز خود را با فروش سهام به مردم تامین می کنند که این کار در قالب پذیره نویسی انجام می گیرد.
پذیره نویسی را بانکی که نماینده شرکت است یا سایر موسسات مجـازی بر عهـده دارند. در این بازار، فروشنده اوراق، همیشه خود شرکتی است که سهامش در حال عرضه است.
- بازار ثانویه: دارایی هایی که ابتدا در بازار اولیه معامله شده اند (مرحله پذیره نویسی)، برای معامله های بعدی و مجدد، نیاز به بازار ثانویه ( secondary market ) دارند.
اگر فردی که سهام شرکتی را در مرحله پذیره نویسی خریداری و حال قصد فروش این سهم به سایر سرمایه گذاران بازار را دارد، باید به بازار ثانویه مراجعه و اقدام به فروش سهم خود کند. می توان گفت که تمام معاملات سهام در بازار بورس، جزء معاملات بازار ثانویه هستند. در ایـن بـازار، اوراق بهادار میان سرمایه گذاران معامله و شرکت در آن نقشی ندارد. وجود بازار ثانویه بسیار ضروری است، زیرا قابلیت نقدشوندگی و معامله مستمر اوراق را پدید می آورد و شرکت های بورسی ترسی از سررسید قرارداد ندارند که فرضا سرمایه گذار در سرسید کل پولش را تقاضا و به شرکت فشار وارد کند و به موهبت وجود بازار ثانویه، می تواند به طور نامحدود با پول سرمایه گذاران فعالیت کند و حتی افزایش سرمایه و جذب سرمایه جدید انجام دهد.
به عبارت ساده در بازار سرمایه اگر سهامداری قصد خروج از بازار داشته باشد و اصل سرمایه اش را بگیرد، باید سهام خود را به سرمایه گذاران دیگر بازار بفروشد و قادر به مراجعه به طور مستقیم بـه شـرکت نیست و آنها را تحت فشار قرار دهد.
بازار پایه: بازار پایه از جمله بازارهای فرابورس محسوب می شود که مطابق با ماده ۴ دستورالعمل پذیرش، با هدف عرضه و نقل وانتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران راه اندازی شده است. پس از ثبت شرکت ها نزد سازمان بورس و اوراق بهادار، مدارک ارائه شده از جانب شرکت ها در کمیته عرضه فرابورس بررسی می شود و سپس، در فهرست نرخ های بازار پایه فرابورس درج می شوند. شرکت های درج شده در بازار پایه در سه دسته طبقه بندی می شود:
- شرکت هایی که درخواستی مبنی بر پذیرش ندارند و به دلیل الزام قانونی طبـق مـاده ۹۹ برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، باید در بازار پایه درج شـوند.
- شرکت هایی که نزد سازمان بورس ثبت شده اند، اما شرایط پذیرش را ندارند.
- شرکت هایی که به دلیل از دست دادن شرایط بازارهای بورس یا فرابورس از بازار مربوطه لغـو پذیرش می شوند، در بازار پایه درج می شود. مقررات ارائه اطلاعات در این بازار به مراتب ساده تر از بازار اول و دوم با توجه به شرایط شرکت معاملات بازار پایه به شکل عادی (دارای دامنه نوسان و در عملیـات عـادی بـازار) یا توافقی (بدون دامنه نوسان و بر اساس توافق خریدار و فروشنده) انجام می شود.
حق تقدم
شرکت های بورسی، برای توسعه ی فعالیت های خود، می توانند سرمایه شان را افزایش دهند. افزایش سرمایه به روش های گوناگونی انجام می شود. یکی از روش های افزایش سرمایه که به آن افزایش سرمایه از محل آورده ی نقدی می گویند، با انتشار حق تقدم انجام می گیرد. در این روش، شرکت به میزان درصـد افـزایش سرمایه گواهینامه ی حق تقدم دریافت می کند.
نماد معاملاتی
در بورس های جهان برای اینکه راحت تر قادر به نامگذاری اسم هر شرکت باشند، یک نماد به آن اختصاص می دهند. این نماد، که نماد بورسی نام دارد، از چند کاراکتر کوچک و از چند حرف کم تشکیل شده است. در بورس ایران نیز چنین هست. شرکت ها در بورس یک تقسیم بندی کلی دارند و هر کدام از آنها در گروهی هستند.
به طور مثال، گروه بانک ها، سرمایه گذاری ها، شرکت هـای خـودرویی، شـرکت هـای قـنـدی، شـرکت هـای سیمانی، کاشی و سرامیک و گروه های دیگر. نماد هرکدام از این شرکت ها در گروهی که هستند با حرف خاصی شروع می شود؛ اما استثناهایی هم وجـود دارد. به طور نمونه، در گروه خودرویی ابتدای حرف هر کدام از این نمادهـا بـا حـرف (خ) شروع می شود. به ایران خودرو می گویند خودرو یا به شرکت سایپا می گویند خساپا، بـه شـرکت زامیاد خزامیا می گویند.
وضعیت نماد معاملاتی
در بازار طهران گاهی اوقات برخی از نمادها معامله نمی گردند یا برخی از نمادهـا فقـط قیمت گذاری شده اند اما هیچ معامله ای در آنها انجام نمی شود. به طور کلی همه ی شرکت هایی که در بورس اوراق بهادار تهران فعالیت می کنند، مشمول سه وضعیت زیر هستند:
- مجاز
- ممنوع – متوقف
- مجاز – محفوظ
وضعیت مجاز در نمادهای معاملاتی: در این وضعیت، امکان معامله گری بر روی نماد وجود دارد.
وضعیت ممنوع – متوقف در نمادهای معاملاتی: معاملات شرکت های بورسی در شرایط خاصی متوقف می شوند که در اصطلاح به آن “بسته شدن” نماد می گویند و سهامداران شرکت قادر به انجام معامله بر روی آن سهم خاص نخواهند بود. به طور معمول علت “بسته شدن” نماد در صفحه خود نماد در قسمت پیام ناظر در سایت مدیریت فناوری بورس توضیح داده می شود.
وضعیت مجاز – محفوظ در نمادهای معاملاتی: زمانی که نماد معاملاتی بسته می شود، در هنگام بازگشایی نماد در حالت مجاز – محفوظ قرار می گیرد. در این شرایط، خریداران و فروشندگان سهم، سفارشات خود را به سامانه ارسال می کنند؛ ولی هیچ معامله ای انجام نمی گردد. پس از اینکه خریداران و فروشندگان در حجم و قیمت مناسب با هم به توافق رسیدند؛ ناظر بازار معاملات را تایید می کند و معامله انجام می شود.
دامنه نوسان
دامنه نوسان به معنی بیشترین تغییرات مجاز قیمت یک سهم طی یک روز است. به عبارت دیگر، به معنی قیمت مجاز برای معاملات سهام طی روز می باشد. دامنه نوسان در بازارهای بورس ایران، به دلیل کمبود آگاهی های مالی، نوسانات قیمت، حساسیت بـازار به شایعات و هیجانات ایجاد شد تا از ضرر و زیان سهامداران خرد و افراد مبتدی و کم تجربه جلوگیری شود.
نکته کلیدی: دامنه نوسان در بازارهای جهانی مانند فارکس وجود ندارد. اما معمولاً هر ارز در طی یک روز، به صورت میانگین بیش از یک درصد ارزش خود را نوسان نمی کند.
در زمان نوشتار این مقاله، دامنه نوسانات شرکت های بورسی و بازار الـف فرابورس مثبت یا منفی ۵ نسبت به قیمت پایانی روز قبل هر سهام است. یعنی ، اگر قیمت پایانی سهامی امروز ۱۰۰۰ تومان باشد، قیمت مجاز برای معاملات فردای این سهم در بازه ۹۵۰ تا ۱۰۵۰ تومان در نظر گرفته می شود.
دامنه نوسان باعث کاهش ریسک و نوسانات هیجانی قیمت در بازار می گردد. بنابراین برای افراد تازه کار در بورس بسیار مفید است و برای افرادی که قصد سرمایه گذاری در بورس را دارند، سطح اطمینانی را فراهم می سازد. این دامنه نوسان، باعث تحرک قیمت فقط در یک بازه معین می گردد و اگر شخصی با کاهش قیمت سهام مواجه شو ، زیان های سنگینی را متحمل نمی شود.
حجم مبنا
حجم مبنا در بازار سرمایه حداقل تعداد سهامی است که باید حجم معامله شود تا سهم بتواند تا دامنه نوسان کامل رشد یا افت داشته باشد. حجم مبنا برای هر سهم متفاوت است و بر اساس تعداد کل سهام شرکت حساب می شود.
حجم مبنا برای کنترل و جلوگیری از رشد بی رویه قیمت سهام در سال 82 به تصویب رسید. براین اساس، درابتدای این قانون و در سال ۸۲ اساس بر این بود که ۱۵ ٪ از سهام کل یک شرکت طی یک سال معامله شود. بر اساس روزهای کاری سال که ۳۵۰ روز فرض گردید، حجم مبنای روزانه یک سهم ۰/۰۰۰۶ تعداد کل سهام شرکت می شد. از ابتدای سال ۱۳۸۳، این قانون تغییر و از ۱۵ درصد به ۲۰ ٪ افزایش یافت و حجم معاملات روزانه به ۰/۰۰۰۸ کل سهام شرکت افزایش پیدا کرد؛ اما از سال ۱۳۹۳ به بعد، به ۱۰ درصد کاهش یافته و تا به امروز ثابت مانده است. بنابراین ، حجم مبنای روزانه یک سهم به ۰.۰۰۰۴ ( چهار ده هزارم ) تبدیل شد و ابتدای هر البته هفته در صفحه نماد هر سهم قرار می گیرد.
در حال حاضر در تمام شرکت های بورسی باید ۱۰ درصد از تعداد سهام كـل شـرکت در یک سال معامله گردد تا قیمت اصلی پایانی آن بتواند به بالاترین یا پایین ترین حد خود برسد. حجم مبنا باعث کاهش هیجانات کاذب قیمت سهام شرکتها می شود و همچنین، از ریزش یا رشـد بی رویه قیمت سهام شرکت ها جلوگیری می گردد.
قیمت پایانی سهم
قیمت پایانی سهام یک شرکت، به میانگین قیمت هایی گفته می شود که آن سهم طی روز، براساس آن قیمت ها مورد دادوستد قرار گرفته است. البته، سامانه معاملاتی بورس پس از محاسبه میانگین قیمت سهم در طول روز، به طور خودکار بررسی می کند که آیا میزان معاملات سهم نیز به اندازه حجم مبنا بوده یا خیر؟ در حقیقت، اگر حجم معاملات سهم حداقل به اندازه حجم مبنا باشد، میانگین محاسبه شده، به عنوان قیمت پایانی سهم در سامانه معاملات ثبت می شود. اما اگر حجم معاملات سهم از حجم مبنـا کمتر باشد، به همان نسبت از میزان افزایش یا کاهش قیمت سهم هم کاسته شده و قیمت پایانی، بر این اساس محاسبه و در سامانه معاملات ثبت می شود.
به طور نمونه تصور کنید قیمت سهمی در ابتدای روز شنبه، ۲۰۰ تومان و میانگین قیمت معاملات این سهم در طول روز شنبه نیز ۲۰۶ تومان باشد. بنابراین، میانگین قیمت سهم در پایان روز شنبه، در مقایسه با ابتدای روز۶ تومان، یعنی ۳ درصد رشد داشته است. حال اگر تعداد سهام معامله شده آن شرکت در طول روز شنبه برابر با حجم مبنا باشد، قیمت پایانی سهم در روز شنبه، همان ۲۰۶ تومان خواهد بود. اما اگر تعداد سهام معامله شده آن شرکت، فقط معادل نصـف حجـم مبنای تعیین شده برای این سهم باشد، به طور طبیعی، میزان افزایش سهم نیز از ۶ تومان به ۳ تومان کاهش و قیمت پایانی سهم در روز شنبه ، ۲۰۳ تومان تعیین خواهد شد.
البته، قیمت پایانی سهم در یک روز به عنوان قیمت پایه آن سهم در ابتدای روز بعد در سامانه معاملات بورس در نظر می گیرند.
سهام شناور
مفهومی به نام Free Float که به فارسی سهم شناور آزاد تعریف می گردد، مقدار سهمی که انتظار می رود در آینده نزدیک قابل معامله باشد. یعنی درصورت اخذ قیمت مناسب، آن را برای فروش ارائه می کنند.
به طور کلی، سهام هر شرکت در بازار بورس، دو دسته سهامدار دارد:
- عمده
- خرده
دسته ی اول، سهامداران عمده که برای دوره ی بلندمدت بر روی شرکت سرمایه گذاری کرده اند و مالک شرکت به حساب می آیند که بخش قابل توجهی از تعداد سهام شرکت را در اختیار دارند.
دسته ی دوم، سایر سهامداران خرد (اعم از کدهای حقیقی و حقوقی هستند که به دلایل مختلف بخشی از تعداد سهام قابل معامله ی شرکت در بازار را خریده اند. این سهامداران، در صورت پیشنهاد قیمت مناسب برای فروش، حاضر به فروش سهام خود هستند. در نتیجه به آن بخش از سهام شرکت که قادر به معامله در بازار بورس هست را سهام آزاد شناور می گویند.
اگر شرکتی نسبت سهام شناور آزاد بیشتری داشته باشد، امکان دستکاری قیمت آن کمتـر مـی شـود.
چرا اعمال دستکاری کمتر است؟ زیرا حجم منابع مالی که برای دستکاری آن لازمه خیلی زیاد می شود. به طور مثال ، باید ارقامی مانند: ۲۰ الی ۳۰ میلیارد به بازار سهام منتقل تا قیمت سهام شرکت مورد دستکاری قرار گیرد. ازطرف دیگر، وقتی سهام شناور آزاد یک شرکت درصد بالایی داشته باشد، برای سهام این گونه شرکت ها به راحتی نمی توان شایعه و بازارسازی ایجاد کرد تا سهامداران تحت تاثیر شایعه هایی اقدام به خرید و فروش سهام مورد نظر کنند که موجب افزایش قیمت این سهم شود. با اینکار در واقع، موجب شده که آنها در یک مسیر مبهم و اشتباه اقدام به این معامله کنند.
در نقطه مقابل، هر چقدر یک شرکت کوچک و سهام شناور آزاد آن پایین باشد، به راحتی در بورس گرفتار دستکاری قیمت می گردد و سفته بازان با بازارسازی و هدایت غیرواقعی معاملات، اقدام به فریب سرمایه گذاران می کنند. در بسیاری از بورس های دنیا، شرکت هایی که کمتر از ۲۵ درصد سهام آنها، شناور آزاد باشـد، از فهرست شرکت های بورسی حذف می شوند. به این دلیل که اگر مالکان شرکتی نمی خواهند حداقل ۲۵ درصد سهام آنها بین مردم توزیع گردد و علاقه مند هستند سهام را برای خود نگه دارند، دلیلی برای حضور آن ها در بازار بورس وجود ندارد.
صکوک
صکوک به معنای سفته یا سند و نزدیک واژه ی چک در فارسی است که اعراب این کلمه را وسیع کرده و برای تمام انواع حوالجات، تعهدات و اسناد مالی به کار می برند. در واقع صکوک یکی از ابزارهای تامین مالی است. صکوک، یک اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی که طراحی آن بر پایه ی یکی از قرارداد های مورد تایید اسلام بوده و دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک یک یا تعدادی از دارایی ها و منافع حاصل از آنها هستند. انواع اوراق صکوک عبارتند از:
- اوراق مرابحه
- اوراق مضاربه
- اوراق استصناع
- اوراق سلف (سلم)
- اوراق مشارکت
- اوراق قرض الحسنه
- اوراق اجاره
- اوراق جعاله
- اوراق منفعت
- اوراق مزارعه
- اوراق مساقات
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت، اوراق بهادار با نام یا بی نامی که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزی به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین و برای تامین بخشی از منابع مالی موردنیاز طرح های عمرانی – انتفاعی دولـت منـدرج در قانون بودجه سالانه کشور منتشر می شود. همچنین، از این اوراق می توان برای تامین منابع مالی لازم برای تهیه ی مـواد اولیه مورد نیاز واحـد هـای تولیدی توسط دولت، شرکت های دولتی، شهرداری ها و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسات عـام المنفعه و شرکت های وابسته به دستگاه های مذکور استفاده کرد.
این اوراق، با عرضه عمومی واگذار می شود.
این اوراق به دو صورت بورسی و غیربورسی منتشر می گردند. اوراق مشارکت بورسی، اوراقی که می توان آنها را در بازار بورس و فرابورس خرید و فروش کرد. اما اوراق غیربورسی فقط با تایید بانک مرکزی منتشـر و قابل معامله در شعب بانک های عامل هستند.
انواع ارزش هر سهم (دفتری/اسمی/ بازار/ذاتی)
هر سهم، چهار نوع قیمت و ارزش دارد، که عبارتند از:
- قیمت اسمی
- قیمت دفتری
- قیمت بازاری
- قیمت دفتری
- قیمت اسمی: قیمت اسمی یک سهم ، قیمتی که در عرضه اولیه (پذیره نویسی) سهام شرکت بر اساس آن قیمت عرضه می شود. مبلغ قیمت اسمی، بر روی برگه های سهام درج می گردد و در اساسنامه نیز درج شده است. شرکت های سهامی عام، این قیمت نمی تواند بیش از ده هزار ریال باشد. اما در شرکت های سهامی خاص محدودیتی نیست. (بند ۶ ماده ۸ ، بند ۴ ماده ۲۶ و ماده ۲۹ ل ، ا . ق . ت) ضـرب قیمت اسمی سهام در تعداد سهام معادل همان سرمایه ثبت شده شرکت می شود.
- قیمت دفتری: اگر مجموع بدهی های شرکت را از مجموع دارایی های آن کم کنیم، مبلغ باقیمانده مجمـوع ارزش سرمایه سهامداران شرکت یا به عبارت بهتر، مجموع حقوق صاحبان سهام شرکت را نشان می دهـد. حال اگر مبلغ حقوق صاحبان سهام شرکت را بر تعداد سهام شرکت تقسیم کنیم، عدد حاصل نشان دهنده ی قیمت دفتری هر سهم است. برای مثال، مجموع ارزش دارایی های شرکتی، ۲۰ میلیارد تومان و این شرکت در مجموع ۸ میلیارد تومان به بانک ها و سایر شرکت ها بدهی داشته باشد. بنابراین، مجموع حقوق صاحبان سهام این شرکت ۱۲ میلیارد تومان خواهد بود. حال، اگر شرکت در مجموع تعداد ۱۰۰ میلیون سهم منتشر کرده، ارزش دفتری هر سهم این شرکت ۱۲۰ تومان خواهد بود.
- قیمت بازاری (قیمت بورسی یا معاملاتی یا داد وستدی): قیمتی که سهام بر اساس آن، در بورس یا خارج از بورس معامله می شود. سهام اغلـب شـرکت هـا در بورس بر اساس قیمت اسمی و حتی دفتری معامله نمی گردد. میزان عرضه و تقاضا برای یک سهم که قیمت سهم در بورس را تعیین می کند. برای مثال، ممکنه به علت عملکرد خوب یک شرکت، سرمایه گذاران زیادی متقاضی خرید سهام آن شرکت در بورس باشند. بنابراین، به دلیل تقاضای بالا، قیمت آن افزایش می یابد و حتی ممکنه تا چند برابر قیمت اسمی هم برسد. همچنین، عملکرد ضعیف یک شرکت ممکنه باعث بی رغبتی سرمایه گذاران به خرید و در نتیجه موجب افزایش عرضه آن در بورس باشد. با افزایش عرضه قیمت بورسی سهم کاهش و ممکنه به زیر قیمت اسمی هم برسد. بنابراین، قیمت بازاری یک سهم همان قیمتی است که در بورس برای سهم تعیین می شود و ممکنه بیشتر یا کمتر از قیمت اسمی باشد.
- قیمت ذاتی: قیمت ذاتی در واقع همان ارزش واقعی سهم است. قیمت بازاری سهم شرکتی هـم اکنون ۲۰۰ تومان باشد. به بیان ساده، سهام شرکت هم اکنون با قیمت ۲۰۰ تومان در بورس خرید و فروش می شود، اما سرمایه گذاران زیادی همچنان متقاضی خرید این سهم هستند. اگر از این سرمایه گذاران سوال کنید که چرا قصد دارید سهام شرکت را خریداری کنید؟ پاسخ آنها این خواهد بود که به نظر ما این سهم بیشتر از ۲۰۰ تومان ارزش دارد. این جمله نشان می دهد که ارزش واقعی سهام شرکت، بیشتر از قیمت بازاری این سهم است. بنابراین، در یک تعریف ساده، قیمت ذاتی یک سهم بیانگر ارزشی است که سرمایه گذاران برای سهم قائل هستند.
به تبع، اگر ارزش ذاتی یک سهم از دید سرمایه گذاران بالاتر از قیمت بازاری آن سهم باشـد، گزینه مناسبی برای برای خرید خواهد بود ؛ اما اگر ارزش ذاتی یک سهم کمتر از ارزش بازاری آن باشد ، سهم گزینه مناسبی برای سرمیه گذاری نیست.
سود تقسیمی هر سهم DPS
شرکت های بورسی طی فعالیت خود در یک سال مالی، در ضمن گزارش صورت های مالی ماهانه، رقمی را به عنوان پیش بینی سود حاصل از فعالیت خود اعلام می کنند که به عنوان ای پی اس EPS شناخته می شود. اما درآمد کل شرکت هیچ گاه به طور کامل بین سهامداران تقسیم نمی شود، بلکه بخشی از آن بـه عنـوان سـود انباشته یا نقدینگی به حساب شرکت وارد می شود. رقم تقسیمی بین سهامداران به دی پی اس یا سود تقسیمی شهرت دارد.
انواع سهم (عادی / ممتاز)
یک سهم عادی واحدی از مالکیت سهام یک شرکت را مشخص می کند. در جایی که دارندگان سهام عادی حق تصمیم گیری درمورد امور مهم شرکت را دارند. چنین آرایی با مکاتبات با تعداد سهام عادی که در شرکت نگهداری می شوند، در اختیار هر سهامدار عادی قرار می گیرد. سهامداران معمولی آخرین کسانی هستند که سود سهام را دریافت و فقط حق دریافت وجوه ی دارند که پس از پرداخت سود سهام، سهام دلخواه باقی می مانند. دارندگان سهام عادی ممکـنه هـر سـال سود سهام را دریافت نکنند و پرداخت آن به سهامداران عادی به تصمیمات مدیران برای سرمایه گذاری مجدد شرکت بستگی دارد.
در صورتی که شرکتی با انحلال روبه رو شود، سهامداران عـادی آخـرین افرادی هستند که پس از پرداخت طلبکاران و سهامداران ترجیحی، سهم وجوه خود را دریافت می کنند. به این ترتیب، سهام عادی ریسک بیشتری نسبت به اوراق یا سهام ممتاز دارند. سهام عادی نیز به “سهام مشترک” شهرت دارد.
سهام ممتاز، نوعی گواهی مالکیت قابل انتقال که به دارنده آن، حقی محدود و ثابت دارایی های شرکت می دهد. واژه ممتاز به این معنی است که پرداخت سود این سهام، نسبت به سود سهام عادی، اولویت داشـته و باید به طور کامل پرداخت شود، حتی اگر شرکت به هر دلیلی ورشکسته گردد. از طرف دیگر، ممکن اسـت برخی حقوق نظیر حق رای در مجامع از دارندگان سهام ممتاز سلب شود.
ویژگی های سهام ممتاز: سهام ممتاز برای صاحبان آن نوعی حق مالکیت در شرکت را به همراه می آورند. با توجه به این که سهامدار ممتاز، حق مالکانه در شرکت را دارد، شرکت منتشر کننده سهام الـزام قانونی ندارد که دارایی های خود را در رهن این اوراق بگذارد یا به عنوان وثیقه قرار دهد. سهام ممتاز نیز همچون سهام عادی هیچ سررسیدی ندارد. به دارندگان این سهام سود پرداخت می شود؛ اما با توجه به این که پرداخـت سـود مستلزم سـوده بودن شرکت است؛ بنابراین، شرکت پرداخت سود را تضمین نمی کند. به طورمعمول به سهام ممتـاز، سـودی از پیش تعیین شده و ثابتی تعلق می گیرد. در زمان تقسیم سود، دارندگان این نوع سهام در اولویت هستند. همچنین، هنگام انحلال یا ورشکستگی شرکت، با فروش کل دارایی های شرکت، ابتدا حقوق سهامداران عادی پرداخت می شود . به طور معمول سهام ممتاز حق رای در مجمع عمومی ندارد؛ یعنی، دارندگان سهام ممتاز در زمان رای گیری برای انتخاب هیات مدیره یا سایر امور مربوط به اداره شرکت، حق رای ندارند.
اگر فرصتی باقی ماند در ادامه اصطلاحات زیر نیز توضیح خواهیم داد. شما نیز برای درک بهتر بازار بورس اصطلاحات زیر که به شکل دسته بندی منسجمی گردیدند، قادر به تحقیق و مطالعه هستید.
اصطلاحات مربوط به نمادها و شاخصها
– نماد بورسی
– نماد شاخص
– نماد ETF
– نماد صندوق سرمایهگذاری قابل معامله
اصطلاحات مربوط به نوع معامله
– معامله خرید
– معامله فروش
– معامله حقوقی
– معامله نقدی
اصطلاحات مربوط به نوع سفارش
– سفارش بازار
– سفارش محدود
– سفارش شرطی
– سفارش توقف
اصطلاحات مربوط به نوع قرارداد
– قرارداد آتی
– قرارداد گزینه
– قرارداد CFD
– قرارداد سند مالکیت
اصطلاحات مربوط به تحلیل تکنیکال
– نمودار قیمت
– خط روند
– حجم معاملات
– شاخصهای تکنیکال
اصطلاحات مربوط به شرکتها و صنایع
– شرکت سهامی عام
– شرکت سهامی خاص
– شرکت سهامی خاص دولتی
– صنعت بانکداری
اصطلاحات مربوط به مدیریت ریسک
– ریسک بازار
– ریسک سیستماتیک
– ریسک غیرسیستماتیک
– ریسک اعتباری
اصطلاحا ت مربوط به تحلیل بنیادی
– سود هر سهم (EPS)
– نسبت P/E
– نسبت P/B
– سود ناخالص (Gross Profit)
اصطلاحات مربوط به مدیریت سرمایه
– سرمایهگذاری بلندمدت
– سرمایهگذاری کوتاهمدت
– سرمایهگذاری ریسکپذیر
– سرمایهگذاری بدون ریسک
اصطلاحات مربوط به حقوقی
– حق تقدم خرید
– حق تقدم فروش
– حقوق عضویت
– حقوق سهام
اصطلاحات مربوط به نظام مالیاتی
– مالیات بر سود
– مالیات بر معاملات
– مالیات بر ارزش افزوده
– مالیات بر درآمد
اصطلاحات مربوط به نظام حقوقی
– قانون تجارت
– قانون بورس
– قانون حقوقی
– قانون اساسی
اصطلاحات مربوط به نظام بانکی
– بانک مرکزی
– بانک تجارت
– بانک سرمایهگذاری
– بانک استثمار
اصطلاحات مربوط به معاملات خارجی
– بازار فارکس
– بازار طلا
– بازار نفت
– بازار اوراق بهادار خارجی