در بازار مالی نوع نگاه سرمایه‌گذار به ریسک، جهت‌گیری رفتاری او را تعیین می‌کند. برخی با اشتیاق به دنبال سودهای پرنوسان می‌روند، در حالی که گروهی دیگر از هرگونه نوسان اجتناب می‌کنند. به این ویژگی رفتاری، ریسک گریزی گفته می‌شود؛ مفهومی که تاثیر مستقیم بر انتخاب دارایی، بازده مورد انتظار و واکنش به بحران‌های اقتصادی دارد. شناخت دقیق ریسک گریزی و تمایز آن از سایر گرایش‌های رفتاری، برای طراحی استراتژی‌های موفق سرمایه‌گذاری الزامی است.
- ریسک گریزی یک ترجیح روانشناختی برای انتخاب سود کمتر، اما قطعی به جای سود بالاتر، اما نامطمئن است که رفتار اکثر سرمایه‌گذاران را شکل می‌دهد.
- سطح ریسک گریزی یک ویژگی ثابت نیست و تحت تاثیر عواملی مانند سن، سطح درآمد، تجربه مالی و شرایط اقتصادی به طور مداوم تغییر می‌کند.
- این رفتار مستقیماً به ساخت پرتفوی محافظه‌کارانه (متشکل از اوراق دولتی و صندوق‌های درآمد ثابت) منجر می‌شود که ممکن است بازدهی بلند مدت را محدود کند.
- ریسک گریزی را نمی‌توان حذف کرد، اما با استراتژی‌هایی مانند تنوع‌بخشی و ایجاد تعادل بین دارایی‌های امن و پرریسک، می‌توان آن را به نفع اهداف مالی مدیریت کرد.
ریسک گریزی چیست؟
ریسک گریزی (Risk Aversion) به ترجیح سود کمتر اما تضمین‌شده، نسبت به سود بالاتر ولی همراه با عدم قطعیت اطلاق می‌شود. افراد ریسک‌گریز، در برابر نوسانات، واکنش منفی دارند و از دارایی‌های دارای نوسان بالا اجتناب می‌کنند، حتی اگر این دارایی‌ها در بلند مدت بازده بالاتری ارائه دهند.
در اقتصاد رفتاری، ریسک گریزی در قالب رفتار طبیعی اکثریت انسان‌ها شناخته می‌شود. این پدیده نه تنها در سرمایه‌گذاری بلکه در تصمیم‌گیری‌های روزمره مالی، مانند خرید بیمه یا ترجیح درآمد ثابت، نیز مشهود است. افراد ریسک‌گریز تمایل دارند سرمایه خود را در دارایی‌هایی با نوسان پایین و نقدشوندگی بالا مانند سپرده بانکی یا سرمایه‌گذاری کم‌ریسک حفظ کنند. شناخت این ویژگی رفتاری، مسیر طراحی پرتفوی مناسب برای هر سرمایه‌گذار را هموارتر می‌کند.
ریسک گریزی، انتخاب «امنیت» به جای «فرصت» است. سرمایه‌گذار ریسک‌گریز، هزینهٔ آرامش روانی خود را با چشم‌پوشی از بازدهی‌های بالاتر پرداخت می‌کند.
تفاوت ریسک گریزی با ریسک پذیری
ریسک پذیری و ریسک گریزی در واقع دو رفتار متفاوت در برابر نوسانات و عدم قطعیت بازار هستند. فرد ریسک‌پذیر آمادگی دارد زیان احتمالی را بپذیرد تا به سودهای بیشتر برسد، اما فرد ریسک‌گریز ترجیح می‌دهد از نوسان دور بماند و گزینه‌های کم‌ریسک‌تر را انتخاب کند، حتی اگر بازدهی آن‌ها کمتر باشد.
مفهوم تحمل ریسک (Risk Tolerance) در اینجا اهمیت می‌یابد، زیرا درجه تحمل ریسک هر فرد، تعیین‌کننده نقطه تعادل او میان ریسک و بازده است. افراد با تحمل پایین‌تر، ریسک گریز و افراد با تحمل بالا، ریسک‌پذیر شناخته می‌شوند.
انواع ریسک گریزی در سرمایه‌گذاری
ریسک گریزی تنها یک واکنش رفتاری ساده نیست، بلکه می‌تواند از نظر نوع، منشا و شدت، در دسته‌های گوناگون قرار گیرد. که در ادامه با انواع آن آشنا می‌شویم:
ریسک گریزی کوتاه مدت و بلند مدت
در این نوع دسته‌بندی، برخی سرمایه‌گذاران در کوتاه مدت به نوسانات واکنش منفی نشان می‌دهند ولی در بلندمدت نگرش آرام‌تری دارند. برعکس، گروهی نیز حتی در بازه‌های چندساله از هرگونه نوسان پرهیز می‌کنند. شناخت این تفاوت، در زمان‌بندی سرمایه‌گذاری و مدیریت پرتفوی اهمیت بالایی دارد.ریسک گریزی نسبی و مطلق
ریسک گریز نسبی به صورت موقعیتی عمل می‌کند و ممکن است در بازارهای با ثبات ریسک پذیرتر شود. در حالی‌که ریسک‌گریز مطلق، فارغ از شرایط بازار یا فرصت‌های سودآور به طور کامل از دارایی‌های پرنوسان اجتناب می‌کند.ریسک گریزی مالی و روانشناختی
منشا برخی از رفتارهای ریسک‌گریز مانند حفظ اصل سرمایه، مالی و عقلانی است. در مقابل، ریسک گریزی روانی ناشی از ترس، تجربه زیان قبلی یا تعصبات رفتاری است که در روانشناسی معامله‌گری بررسی می‌شود.ریسک گریزی ساختاری و محیطی
گاهی محیط قانونی یا فرهنگی سرمایه‌گذار باعث تقویت گرایش ریسک گریزی می‌شود. در کشورهایی با بازارهای مالی نوپا یا بحران‌های مکرر اقتصادی، ریسک گریزی ساختاری میان مردم رایج‌تر است. این دسته‌بندی‌ها به درک دقیق‌تر از رفتار افراد و طراحی راهکارهای مناسب کمک می‌کنند.عوامل موثر بر ریسک گریزی سرمایه‌گذاران
به گفته وب سایت‌های معتبر PMC و Springer، رفتار ریسک‌گریز سرمایه‌گذاران تحت تاثیر متغیرهایی چون سن، درآمد و شرایط اقتصادی قرار دارد. مطالعات نشان می‌دهد افراد با درآمد پایین‌تر و سن بالاتر، تمایل بیشتری به اجتناب از ریسک دارند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که ریسک گریزی یک رفتار ثابت نیست و به فاکتورهای فردی و محیطی وابسته است. در ادامه، عوامل موثر بر ریسک گریزی سرمایه‌گذاران را به تفکیک بررسی می‌کنیم:- سن و مرحله زندگی با افزایش سن، تمایل به حفظ دارایی و اجتناب از نوسانات بازار بیشتر می‌شود. افراد بازنشسته به دلیل محدودیت زمانی برای جبران زیان‌ها، معمولا محافظه‌کارتر عمل می‌کنند.
- سطح درآمد و دارایی افرادی با دارایی بیشتر، توان مالی بالاتری برای تحمل زیان دارند و در نتیجه، احتمال ریسک‌پذیری آن‌ها بیشتر است. در مقابل، کسانی که منابع مالی محدودی دارند، محافظه‌کارتر رفتار می‌کنند.
- تجربه و سواد مالی آگاهی از عملکرد بازار و درک ریسک‌های واقعی، باعث کاهش ترس غیرمنطقی می‌شود. افرادی که آموزش دیده‌اند، معمولا رفتار منطقی‌تری نسبت به ریسک دارند.
- محیط اقتصادی در دوره‌های بحران یا رکود اقتصادی، حتی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای هم ممکن است رویکردی ریسک‌گریزتر انتخاب کنند. شرایط نامطمئن، فضا را برای تصمیم‌های محافظه‌کارانه فراهم می‌کند.
سطح ریسک گریزی شما یک عدد ثابت حک شده روی سنگ نیست، بلکه یک شاخص پویا است که با هر تغییر در زندگی شخصی و محیط اقتصادی، نیازمند بازنگری و تنظیم مجدد است.
ریسک گریزی در مدل‌های مالی
در علوم مالی، ریسک گریزی تحت عنوان یک پارامتر اصلی در مدل‌سازی رفتار سرمایه‌گذاران گنجانده شده است. این مفهوم در دو نظریه معروف بازتاب پررنگی دارد.
ریسک گریزی در مدل CAPM
در مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM) فرض بر این است که سرمایه‌گذاران به طور کلی از ریسک دوری می‌کنند و فقط زمانی حاضر هستند وارد سرمایه‌گذاری‌های پرریسک شوند که انتظار بازده بیشتری داشته باشند.
پارامتر ضریب بتا (Beta) در این مدل، شاخصی از میزان ریسک سیستماتیک دارایی نسبت به بازار است و ریسک‌گریزی سرمایه‌گذاران تعیین می‌کند چه مقدار بازده اضافی (Risk Premium) باید برای نگهداری آن دارایی دریافت شود. در واقع، مدل CAPM رابطه‌ای مستقیم میان ریسک سیستماتیک و بازده مورد انتظار برقرار می‌کند و رفتار ریسک گریز سرمایه‌گذاران را در تعادل بین بازار و دارایی‌ها منعکس می‌سازد.
ریسک گریزی در نظریه مطلوبیت (Utility Theory)
در نظریه مطلوبیت، سود سرمایه‌گذار از دارایی‌ها براساس تابعی از بازده و ریسک تعریف می‌شود. افراد ریسک‌گریز، دارای تابع مطلوبیت محدب هستند. بدین معنی که با افزایش ثروت، احساس رضایت آن‌ها بیشتر می‌شود، اما این افزایش با سرعتی کاهنده اتفاق می‌افتد.
این نظریه بنیان تحلیلی تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت را فراهم می‌سازد. به زبان ساده، درد از دست دادن ۱۰۰ دلار بیشتر از لذت به دست آوردن همان ۱۰۰ دلار است و همین تفاوت احساسی، معنای واقعی ریسک گریزی را نشان می‌دهد.
همانطور که ملاحظه می‌کنید، در هر دو مدل، ریسک گریزی نقش محوری در ساختار تصمیمات دارد.
در مدل‌های تصمیم‌گیری مبتنی بر عدم قطعیت، ضریب ریسک‌گریزی مطلق یا نسبی برای اندازه‌گیری شدت این رفتار استفاده می‌شود. هرچه این ضریب بالاتر باشد، فرد تمایل کمتری به پذیرش سرمایه‌گذاری‌های پرریسک خواهد داشت.
تاثیر ریسک گریزی بر تصمیمات سرمایه‌گذاری
ریسک گریزی به طور مستقیم بر نحوه ساختاردهی پرتفوی، انتخاب دارایی و انتظارات بازدهی اثر می‌گذارد. در ادامه به چند اثر بارز این پدیده اشاره می‌کنیم.
انتخاب دارایی‌ها و ساخت پرتفوی محافظه‌کارانه براساس ریسک گریزی
سرمایه‌گذاران ریسک گریز تمایل دارند دارایی‌های با نوسان کم مانند اوراق دولتی، صندوق‌های درآمد ثابت یا سپرده‌های بانکی را انتخاب کنند. این انتخاب‌ها گرچه بازده کمتری دارند، ولی احساس امنیت روانی برای سرمایه‌گذار ایجاد می‌کنند.
تاثیر ریسک گریزی بر بازده و سوددهی سرمایه‌گذاری
رفتار ریسک گریزانه باعث می‌شود افراد از فرصت‌های پرریسک با سود بالا چشم‌پوشی کنند. در نتیجه، در بلند مدت ممکن است بازده واقعی آن‌ها کمتر از متوسط بازار باشد. این موضوع نیازمند ایجاد تعادل منطقی میان ریسک و بازده است.
رفتار سرمایه‌گذاران ریسک گریز در بازارهای مختلف مالی
در بازار سهام، افراد ریسک گریز بیشتر در نمادهای بنیادی با نوسان پایین سرمایه‌گذاری می‌کنند. در بازار ارز دیجیتال یا فارکس، مشارکت آن‌ها بسیار محدودتر و مبتنی بر تحلیل دقیق است. در واقع، نوع بازار هم رفتار این افراد را تغییر می‌دهد.
روش‌های مدیریت ریسک گریزی
رفتار ریسک گریز، اگر به شکل افراطی بروز کند، مانع کسب بازده مناسب می‌شود. لذا باید با راهکارهای مشخصی، این رفتار را تعدیل و مدیریت کرد.
تنوع‌بخشی پرتفوی برای کاهش ریسک
در این روش، سرمایه‌گذار دارایی‌های خود را میان انواع مختلف سرمایه‌گذاری مثل سهام، اوراق، طلا یا ارز پخش می‌کند. این کار باعث می‌شود اگر یک دارایی افت کند، دارایی‌های دیگر بتوانند اثر آن را جبران کنند. برای افراد ریسک‌گریز، این استراتژی کمک می‌کند تا از نوسانات شدید دور بمانند و احساس آرامش بیشتری داشته باشند. تنوع‌بخشی پورتفوی، پایه‌ای‌ترین اصل مدیریت ریسک در تمام سبک‌های سرمایه‌گذاری است.
استفاده از ابزارهای مالی محافظه‌کارانه برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز
سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز معمولا به دنبال دارایی‌هایی هستند که بازدهی ثابتی داشته باشند و تحت تاثیر نوسانات شدید بازار قرار نگیرند. صندوق‌های درآمد ثابت، اوراق مشارکت دولتی و بیمه‌های عمر سرمایه‌گذاری‌شده، از جمله گزینه‌های مناسب برای این گروه هستند. این محصولات، با فراهم کردن بازده مشخص و قابل پیش‌بینی، به افراد کمک می‌کنند با آرامش بیشتری سرمایه‌گذاری کنند.
ایجاد تعادل بین ریسک و بازده در استراتژی سرمایه‌گذاری
با ترکیب دارایی‌های کم‌ریسک و پربازده، می‌توان استراتژی متعادلی برای سرمایه‌گذار طراحی کرد. برای مثال، ۸۰ درصد پرتفوی در دارایی‌های امن قرار گیرد و ۲۰ درصد در سهام یا رمز ارز. همچنین، مشاوره با کارشناسان مالی و افزایش آگاهی فرد، کمک می‌کند تا فرد ریسک‌گریز به تدریج با ریسک‌های منطقی آشنا شود و دید بلند مدت‌تری در سرمایه‌گذاری داشته باشد. این تعادل، رمز موفقیت پایدار در بازارهای مالی است.
هدف از مدیریت ریسک گریزی، تبدیل شدن به یک فرد ریسک‌پذیر نیست، بلکه هدف، ساخت پرتفویی هوشمند است که ضمن احترام به نیاز شما برای امنیت، از قدرت رشد بازار نیز بی‌بهره نماند.
نتیجه‌گیری
ریسک گریزی، مفهومی روانشناختی و مالی است که رفتار سرمایه‌گذار را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. گرچه پرهیز از نوسان، به ظاهر رویکردی منطقی است، اما در بلند مدت می‌تواند بازده را کاهش دهد. درک انواع مختلف ریسک گریزی، آگاهی از مدل‌های تحلیلی و بهره‌گیری از روش‌های تنوع‌بخشی و مشاوره مالی، مسیر تبدیل این رفتار به یک تصمیم‌گیری منطقی را هموار می‌کند. سرمایه‌گذاری موفق، ترکیبی از شناخت خود، بازار و تعادل میان ریسک و بازده است.
