مفهوم شکاف های موجود در نمودارهای قیمت چیست؟ در واقـع شـکاف قیمت هایی از نمودار که در آن معامله ای رخ نداده است. این مقادیر عموماً در فاصله ی زمانی پایان یک دوره معاملاتی در بازار، تا بازگشایی دوره معاملاتی بعدی در بازار قرار می گیرند.
این اتفاق دلایل زیادی دارد. مثلاً انتشار اخبار جدید در زمان پایان بازار سهام و یا قرار دادن دستورهای خرید (Long Position) توسط خریداران در قیمتی بالاتر از قیمت پایانی روز قبل به دلیل چشم انداز رشد سهم. این گونه اتفاق ها و انتظارات قادر به ایجاد شکاف در نمودار قیمت می گردد. وجود شکاف نشان دهنده انتشار خبـر بنیادین و یا رخـداد دیگری که احساسات، انتظارات و روانشناسی شرکت کنندگان بازار را تحت تأثیر قرار می دهد. یک نمونه ای از شکاف قیمت را در نمودار نزدک را در شکل زیر مشاهده می کنید.
از آنجایی که که قیمت بازگشایی هر روز در بازارهای سهام قادر به همراه با شکاف باشد، شکاف ها در نمودارهای روزانه به چشم می خورند. شکاف ها در نمودارهای هفتگی و ماهیانه نیز جلب توجه می کنند. همچنین در نمودارهای زیر روزانه نیز برای بازارهای 24 ساعته رخ می دهد.
شکاف ها چهار نوع دارند:
شکاف عادی
شکست
فرار
خستگی
شکاف قیمتی عادی
شکاف عادی که به شکاف معاملاتی نیز شناخته می شوند، معمولاً دلیل خاصی نداشته و در حرکات بعدی قیمت پر می گردند. بدین معنا که قیمت در چند دوره ی بعد، به قیمت قبل از شکاف می رسد(بازگشت به قیمتی که قبل از شکاف بود). در تصویر قبل دو نمونه از این نوع شکاف را می بینید که در دوره های آتی پر و یا به عبارت دیگر شکاف بسته شده است.
شکاف عادی اغلب در هنگام انجام معاملات رخ می دهد و حاکی از عدم انگیزه برای معامله ی دارایی در آن زمان مشخص است. این نوع شکاف ها معمولاً با حجم معاملات پایین پدیدار می گردد. آگاهی از ایـن نـوع شکاف ها مفید اما این نوع از شکاف قیمت معمولاً فرصتی برای انجام معامله شکل نمی دهد.
شکاف شکست
شکاف شکست قطعا مهیج ترین نوع شکاف قیمت حساب می شود. شکاف شکست زمانی پدیدار می گردد که قیمت از محدوده معاملاتی یا محدوده ی ازدحام خارج می شود. به عبارت دیگر این شکاف ها به شکست خطـوط حمایت و مقاومت منجر می گردند.
برای درک بهتر شکاف قیمت ها، باید با مفهوم محدوده های تجمیع یا ازدحام در بازار آشنا بود. محدوده ی ازدحام، منطقه ای از قیمت که دارایی برای مدتی نسبتا طولانی، مثلاً چند جلسه معاملاتی (ساعت ها یا روزها)، در آن معامله می شود، به گونه ای که به نظر رسد در آن محـدوده گرفتـار شـده اسـت. حـد بـالایی محدوده، مانند مقاومت و حد پایینی آن شبیه به منطقه حمایت عمل می کند. برای خروج قیمت از ایـن محدوده، نیازمند افزایش انگیزه در خریداران یا فروشندگان است.
برای خروج از بالای محدوده، فشار خریداران باید بر فروشندگان غلبه کند و برای خروج قیمت از محدوده به سمت پایین فروشندگان باید قادر به شکست خریداران باشند. حجم معاملات در زمان شکست رو به فزونی می یابد. یکی به دلیل افزایش اشتیاق خریداران یا فروشندگان، و دلیل دیگر مربوط به معامله گرانی که معاملاتی در خلاف جهت شکست انجام داده و باید معاملات خـود را ببندند. اگر افزایش حجم دقیقا با شکاف همراه شود، حاکی از ادامه یافتن بازار در مسیر شکست است.
قیمتی که شکست در آن پدیدار می گردد، به عنوان مقاومت و یا حمایت (بستگی به جهت شکست) بـرای آینده بازار عمل می کند. این نوع شکاف معمولاً به این زودی ها پر و یا بسته نمی شـود. جهـت شکست بـه عنوان روند جدیدی برای دارایی مالی می توان قلمداد شود. در شکل زیر مربوط به سهام تسلا را مشاهده می کنید که قیمـت حـدودا یک مـاه زیر 229 دلارمعامله شده است. در ادامه قیمت با ایجاد یک شکاف از محدوده ازدحام خارج و ایـن خـروج بـا حجـم معامله بسیار بالایی نیز همراه بوده است.
همراهی این شکاف با الگوهای قیمتی مشخص در تأیید آنها اهمیت بسزایی دارد. مثلاً اگر ایجـاد شـکاف همراه با خروج قیمت از یک الگوی سر و شانه افزایشی باشد، اعتبار شکست ارتقا می یابد. در تصویر بالا شکل گیری الگوی سر و شانه افزایشی (به وضوح با چشم قابل رویت) در نمودار قیمت را مشاهده می کنید. همانطور که می دانید انتظار داریم قیمت پس از تشکیل الگو سر و شانه افزایشی، از خط گردن آن خارج و روند صعودی شکل بگیرید. خروج قیمت همراه با شکاف رو به بالا از الگو سر و شانه افزایشی، بر احتمال شکل گیری روند صعودی می افزاید.
تصویر بالا باز در نمودار سهام تسلا را در تایم فریم یکساعته را می بینید. قیمت از یک سپتامبر تا هشت سپتامبر درون یک محدوده متراکم همان الگو مثلث افزایشی قرار داشته است. ضلع بالایی مثلث که ماهیت مقاومتی داشته در نهایت با شکاف رو به بالا شکسته و خروج قیمت از الگوی مثلث همراه با شکاف، نشانه ی ادامه یافتن روند صعودی غالب سهم بوده است.
شکاف فرار
شکاف فرار نوعی دیگر از شکاف قیمت که افزایش اشتیاق در دارایی مالی را نشان می دهد. معمولاً در خلال روند صعودی یا روند نزولی رخ می دهد. تصور کنید که گروهی از خریداران مشتاق به خرید یک دارایی مالی شده اند ولی از حرکت صعودی اولیه جا مانده اند.(مثل بورس ایران در سال 99) این معامله گران منتظر می مانند تا قیمت اصلاح رو به پایین انجام و سپس آن را خریداری کنند. ولی بعد از مدتی صبر به این نتیجه می رسند که تصحیح رو به پایین احتمالاً اتفاق نخواهد افتاد و اقدام به خرید دارایی می کنند. افزایش ناگهانی اشتیاق برای خرید دارایی مالی، شکاف فرار رو به بالا را شکل می دهد.
شکاف قیمت فرار در واقع حکایت از ایجاد شوک در معامله گران است. این نوع شکاف قیمت همچنین می تواند با انتشار اخبار مثبت در خلال روند صعودی و به دنبال اشتیاق بیشتر معامله گران برای خرید نیز شکل گیرد. بنابراین این نوع شکاف نیز همراه با افزایش شدید در حجـم معاملات است. به سهم تسلا در زمان کنونی (22 نوامبر 2023) در تصویر زیر توجه کنید. بعد از انتشار صورت های مالی تسلا بازار همراه با گپ ها از نوع فرار شد.
این اتفاق نشانگر افزایش نقـد شـوندگی دارایی مالی مـيـان خریداران و فروشندگانی که تا کنون تنها نظاره گر نوسانات قیمت بوده اند. فروشندگان که دارایی مالی را در اختیار دارند، در نهایت از افزایش قیمت آن نا امید و معمولاً با انتشار یک خبر بـد اقـدام بـه فـروش آن می کنند. ولی چه کسی آن دارایی را می خرد؟ قطع به یقین قیمت دارایی باید کاهش یابد تا گروهی برای خرید آن انگیزه پیدا کنند. این مساله باعث تشکیل شکاف فرار می شود.
هیچ کس دوست ندارد در چنین موقعیتی قـرار گیرد. این نوع شکاف به “شکاف اندازه گیری“ یا “برآورد“ نیز معروف است.
در اغلب اوقات شکاف فرار در نیمه راه پدیدار می شود. یعنی زمانی که شکاف فرار اتفاق می افتد قیمت نیمی از حرکت صعودی یا نزولی خود را طی و می توان تخمینـی بـرای ادامـه روند قیمت به دست آورد. علاوه بر این، شکاف فرار می تواند در مواقعی که سازمان بورس محدودیت هایی برای معامله یک دارایی در بازارهای مالی تنظیم می کند، ایجاد شود.(مثلا کاهش دامنه نوسان). همانگونه که بودن در جهت اشتباه بازار در زمان این نوع شکاف ها ترسناک است، حضور در جهت درست نیز می تواند خوشایند باشد.
شکاف قیمت خستگی
شکاف خستگی در انتهای روند صعودی یا نزولی ظهور می کند و در اکثر اوقات اولین نشانه برای پایان یافتن روند است. حجم معاملاتی بالا و اختلاف زیاد میان قیمت پایانی دوره قبل و بازگشایی دوره فعلی، از خصوصیات این نوع شکاف می باشد. حجم بسیار بالای معاملات در این نوع شکاف قیمت، نقطه تمیـز آن از شکاف عادی است.
ایجاد شکاف در روند نزولی و افزایش بدبینی در مورد دارایی مالی، نشان دهنده ی بروز شوک در بازار است. این شکاف اکثرا به دلیل فروش فوق العاده زیاد دارایی به جهت تسویه معاملات آن اتفاق می افتد. شکاف خستگی به سرعت و با برگشت قیمت پر می شود. ایجاد این نوع شکاف در روند صعودی نشان از رضایت و اشتیاق بالای خریداران دارد. حجم بالا در هنگام شکاف نیز به همین دلیل است. در ادامـه فرآینـد دریافت سود به صورت گسترده اتفاق و اشتیاق برای خرید دارایی از بین می رود. در نتیجه قیمت پرش محسوسی در روند قیمت شکل می دهد.
شکاف خستگی در میان انواع شکاف قیمت بهترین کاهش می یابد و موقعیت کسب سود را ایجاد می نماید.
نکته پایانی شکاف قیمت
یک ضرب المثل از دیرباز در میان عقاید فعالین وجود دارد که بازار از شکاف متنفر و هر شکافی در نهایت پر می گردد. هر چند که این ضرب المثل در مورد شکاف های خستگی و عادی کاربرد دارد، ولی انتظـار بـرای تکمیل شکاف هـای شکست و فرار جهت ایجاد موقعیت مناسب برای خرید (در روند صعودی) و یا برای فروش دارایی مـالی (در روند نزولی) می تواند به از دست رفتن یک موقعیت معاملاتی مناسب و یا زیان منتهی شود.