چگونه قرارداد آتی (forward contract) و قرارداد معاوضه (swap contract) ریسک معاملاتی را کاهش میدهد؟
December 26, 2023
_ بررسی مفهوم قرارداد آتی و قرارداد معاوضه :
در بازارهای مالی، ریسک یکی از مهم‌ترین عواملی است که سرمایه‌گذاران و معامله‌گران باید با آن مواجه شوند. ریسک قیمتی، ریسک نقدینگی، ریسک اعتباری و ریسک عملیاتی از جمله انواع ریسک‌هایی هستند که در بازارهای مالی وجود دارند. قرارداد آتی (forward contract) و قرارداد معاوضه (swap contract) دو ابزار مالی مشتقه هستند که برای کاهش ریسک معاملاتی استفاده می شوند. این ابزارها به معامله گران این امکان را می دهند که قیمتی را برای یک دارایی یا کالا در آینده تعیین کنند، حتی اگر قیمت آن در حال حاضر مشخص نباشد؛ که همین امر باعث کاهش ریسک های معاملاتی برای هر دو طرف میشود از همین رو در این مقاله به بررسی دقیق این مفاهیم خواهیم پرداخت.
آنچه در این مقاله می‌‌خوانید:
- قرارداد آتی (forward contract) چیست؟
- پیداش و تحول قرارداد آتی (forward contract) به چه صورت بوده است؟
- قرارداد آتی یا (forward contract) از چه اجزایی تشکیل شده است؟
- انواع قراردادهای آتی یا (forward contract) کدامند؟
- چگونه قرارداد آتی ریسک معاملاتی را کاهش میدهد؟
- قرارداد معاوضه (swap contract) چیست؟
- قرارداد معاوضه (swap contract) چه تغییراتی در طول زمان داشته است؟
- قرارداد معاوضه یا (swap contract) از چه اجزایی تشکیل شده است؟
- دسته‌بندی قراردادهای معاوضه یا (swap contract) چگونه است؟
- چگونه قرارداد معاوضه ریسک معاملاتی را کاهش میدهد؟
_ قرارداد آتی (forward contract) چیست؟
قرارداد آتی یک قرارداد بین دو طرف است که در آن، طرفین متعهد می‌شوند که در یک تاریخ مشخص در آینده، یک دارایی را با قیمتی مشخص مبادله کنند. قرارداد آتی به معامله‌گران این امکان را میدهد که قیمت آینده یک دارایی را از قبل تعیین کنند. این امر می‌تواند به کاهش ریسک ناشی از تغییرات قیمت دارایی در آینده کمک کند. به عنوان مثال، یک تولیدکننده نفت ممکن است قرارداد آتی با یک خریدار نفت منعقد کند تا در یک تاریخ آینده، مقدار مشخصی نفت را با قیمت مشخصی به خریدار تحویل دهد. این امر به تولیدکننده نفت این اطمینان را میدهد که در تاریخ تحویل، قیمت نفت حداقل به اندازه قیمت قرارداد آتی خواهد بود.
_ پیداش و تحول قرارداد آتی (forward contract) به چه صورت بوده است؟
قرارداد آتی یک ابزار مالی قدیمی است که قدمت آن به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. اولین قراردادهای آتی به‌طور سنتی برای کاهش ریسک قیمتی در معاملات کالاها استفاده می‌شدند. به عنوان مثال، یک کشاورز ممکن بود قرارداد آتی با یک خریدار منعقد کند تا در یک تاریخ آینده، مقدار مشخصی از محصول خود را با قیمت مشخصی به خریدار تحویل دهد. این امر به کشاورز این اطمینان را می‌داد که در تاریخ تحویل، قیمت محصول حداقل به اندازه قیمت قرارداد آتی خواهد بود.
اما در قرن های اخیر اولین قرارداد آتی در قرن هفدهم میلادی در ژاپن مورد استفاده قرار گرفت. در آن زمان، کشاورزان ژاپنی قراردادهای آتی با تجار رایج داشتند تا قیمت محصولات خود را در آینده مشخص کنند.در قرن نوزدهم میلادی، قراردادهای آتی در اروپا و ایالات متحده نیز مورد استفاده قرار گرفتند. در آن زمان، این قراردادها عمدتاً برای معامله محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.در قرن بیستم، قراردادهای آتی به سایر دارایی‌ها، مانند کالاها، اوراق بهادار و ارز نیز گسترش یافتند.
_ قرارداد آتی یا (forward contract) از چه اجزایی تشکیل شده است؟
قرارداد آتی یا (forward contract) یک قرارداد بین دو طرف است که در آن طرفین توافق می‌کنند که در یک تاریخ مشخص در آینده، مقدار مشخصی از یک دارایی را با قیمتی مشخص به یکدیگر تحویل دهند. قراردادهای آتی از چهار جزء اصلی تشکیل شده‌اند:
- محصول: محصول مورد معامله در قرارداد آتی می‌تواند هر نوع دارایی فیزیکی یا مالی باشد، مانند کالا، ارز، اوراق بهادار، یا شاخص‌های بازار.
- تاریخ تحویل: تاریخ تحویل دارایی در قرارداد آتی مشخص میشود.
- قیمت تحویل: قیمت تحویل دارایی در قرارداد آتی نیز مشخص میشود.
- مبلغ سپرده: طرفین قرارداد آتی مبلغی را به عنوان سپرده به یکدیگر پرداخت می‌کنند. این سپرده برای جبران خسارت طرفین در صورت عدم انجام تعهداتشان است.
_ انواع قراردادهای آتی یا (forward contract) کدامند؟
قراردادهای آتی را می‌توان بر اساس نوع دارایی پایه به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- قراردادهای آتی کالا: این قراردادها برای معامله کالاهای فیزیکی مانند نفت خام، گندم، طلا، و غیره استفاده می‌شوند. در این قراردادها، طرفین توافق می‌کنند که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی از کالا را با قیمتی مشخص به یکدیگر تحویل دهند.
- قراردادهای آتی مالی: این قراردادها برای معامله دارایی‌های مالی مانند ارز، اوراق بهادار، و شاخص‌های بازار استفاده می‌شوند. در این قراردادها، طرفین توافق می‌کنند که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی از دارایی مالی را با قیمتی مشخص به یکدیگر تحویل دهند.
علاوه بر این، قراردادهای آتی را می‌توان بر اساس نحوه تسویه حساب به دو دسته کلی تقسیم کرد:
- قراردادهای آتی قابل تحویل: در این قراردادها، طرفین متعهد می‌شوند که در تاریخ سررسید قرارداد، دارایی پایه را به یکدیگر تحویل دهند.
- قراردادهای آتی تسویه نقدی: در این قراردادها، طرفین متعهد می‌شوند که در تاریخ سررسید قرارداد، اختلاف قیمت دارایی پایه در تاریخ سررسید با قیمت قرارداد را به یکدیگر پرداخت کنند.
_ چگونه قرارداد آتی ریسک معاملاتی را کاهش میدهد؟
قرارداد آتی می‌تواند به کاهش ریسک معاملاتی کمک کند؛ قرارداد آتی به معامله‌گران این امکان را میدهد که قیمت آینده یک دارایی را از قبل تعیین کنند. این امر می‌تواند به کاهش ریسک ناشی از تغییرات قیمت دارایی در آینده کمک کند.
فرض کنید شما یک کشاورز هستید که گندم تولید میکنید. شما می‌خواهید گندم خود را در آینده بفروشید، اما نمی‌خواهید ریسک کاهش یا افزایش قیمت در آینده را به جان بخرید و به مقدار مشخصی از سود قانع هستید. برای این کار می‌توانید قرارداد آتی گندم با یک خریدار امضاء نمایید؛ در این قرارداد آتی، خریدار به شما متعهد میشود که در یک تاریخ مشخص در آینده، مقدار مشخصی گندم را به قیمت مشخصی از شما خریداری کند.
فرض کنید قیمت گندم در حال حاضر 1000 تومان است. شما قرارداد آتی گندم با قیمت 1000 تومان برای 100 تن گندم در تاریخ 30 دی ماه امضا میکنید. در این صورت، شما می‌دانید که در تاریخ 30 دی ماه، میبایست گندم خود را با قیمت 1000 تومان به اضای هر کیلو به فروش برسانید، حتی اگر قیمت گندم در آن تاریخ افزایش یا کاهش یابد.در این مثال، قرارداد آتی ریسک معاملاتی شما را کاهش میدهد زیرا شما می‌توانید قیمت گندم خود را در آینده مشخص کنید. این امر به شما کمک می‌کند تا از نوسانات قیمت گندم در آینده در امان بمانید.
مثال دیگری را در نظر بگیرید. فرض کنید شما یک سرمایه‌گذار هستید که می‌خواهید در بازار سهام سرمایه‌گذاری کنید. شما می‌دانید که قیمت سهام در آینده می‌تواند افزایش یا کاهش یابد. برای کاهش ریسک معاملاتی خود، می‌توانید قرارداد آتی سهام بخرید.
فرض کنید قیمت سهام یک شرکت در حال حاضر 1000 تومان است. شما قرارداد آتی سهام این شرکت با قیمت 1000 تومان برای 100 سهم در تاریخ 30 دی ماه می‌خرید. در این صورت، شما می‌دانید که در تاریخ 30 دی ماه، می‌توانید سهام خود را با قیمت 1000 تومان بفروشید، حتی اگر قیمت سهام در آن تاریخ افزایش یا کاهش یابد. در این مثال، قرارداد آتی ریسک معاملاتی شما را کاهش میدهد زیرا شما می‌توانید قیمت سهام خود را در آینده مشخص کنید. این امر به شما کمک می‌کند تا از نوسانات قیمت سهام در آینده در امان بمانید.
_ قرارداد معاوضه (swap contract) چیست؟
قرارداد معاوضه یک قرارداد بین دو طرف است که در آن، طرفین متعهد می‌شوند که جریان‌های نقدی مشخصی را در فواصل زمانی مشخصی در آینده مبادله کنند. قرارداد معاوضه می‌تواند برای کاهش ریسک ناشی از تغییرات قیمت دارایی‌ها، نرخ بهره، یا سایر عوامل اقتصادی استفاده شود. به عنوان مثال، یک بانک ممکن است قرارداد معاوضه نرخ بهره با یک شرکت منعقد کند تا در فواصل زمانی مشخص، نرخ بهره ثابتی را با شرکت مبادله کند. این امر به بانک این اطمینان را میدهد که در فواصل زمانی مشخص، نرخ بهره دریافتی از شرکت ثابت خواهد بود.
_ قرارداد معاوضه (swap contract) چه تغییراتی در طول زمان داشته است؟
قرارداد معاوضه یک ابزار مالی نسبتاً جدید است که در دهه 1980 توسعه یافت. اولین قراردادهای معاوضه برای کاهش ریسک نرخ بهره استفاده می‌شدند. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن بود قرارداد معاوضه نرخ بهره با یک بانک منعقد کند تا در فواصل زمانی مشخص، جریان‌های نقدی ثابتی را با بانک مبادله کند. این امر به شرکت این اطمینان را می‌داد که در فواصل زمانی مشخص، نرخ بهره پرداختی به بانک ثابت خواهد بود.
قراردادهای معاوضه به‌سرعت محبوبیت پیدا کردند و امروزه برای کاهش ریسک قیمتی، ریسک نقدینگی و ریسک اعتباری در انواع معاملات استفاده می‌شوند؛ اولین قرارداد معاوضه در قرن نوزدهم میلادی در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت. در آن زمان، شرکت‌های راه‌آهن از قراردادهای معاوضه برای مبادله جریان‌های نقدی استفاده می‌کردند.در قرن بیستم میلادی، قراردادهای معاوضه به سایر دارایی‌ها، مانند نرخ بهره و نرخ ارز نیز گسترش یافتند.
_ قرارداد معاوضه یا (swap contract) از چه اجزایی تشکیل شده است؟
قرارداد معاوضه یا سوآپ (swap contract) یک قرارداد مالی است که دو طرف آن موافقت می‌کنند که جریان‌های نقدی آینده خود را با یکدیگر معاوضه کنند. این قراردادها می‌توانند برای مدیریت ریسک، ایجاد فرصت‌های سودآوری یا هر دو مورد استفاده قرار گیرند. اصلی‌ترین اجزای تشکیل دهنده قرارداد معاوضه عبارتند از:
- دارایی پایه (underlying asset) : دارایی پایه، دارایی یا شاخصی است که جریان‌های نقدی آینده دو طرف قرارداد بر اساس آن معاوضه می‌شوند. دارایی‌های پایه رایج برای قراردادهای معاوضه عبارتند از نرخ بهره، نرخ ارز، سهام، کالاها و شاخص‌های بازار.
- خریدار سوآپ (swap buyer) : خریدار سوآپ، طرفی است که جریان‌های نقدی در یک جهت را در قرارداد معاوضه دریافت می‌کند.
- فروشنده سوآپ (swap seller) : فروشنده سوآپ، طرفی است که جریان‌های نقدی در جهت مخالف را در قرارداد معاوضه دریافت می‌کند.
- صرف سوآپ (swap rate) : صرف سوآپ، نرخ مبادله جریان‌های نقدی در قرارداد معاوضه است.
- شخص یا تعهد مرجع (reference person or obligation) : شخص یا تعهد مرجع، شخص یا نهادی است که جریان‌های نقدی در قرارداد معاوضه بر اساس نظارت آن پرداخت می‌شوند.
_ دسته‌بندی قراردادهای معاوضه یا (swap contract) چگونه است؟
قراردادهای سوآپ (swap contract) به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام از آنها دارای ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود هستند. در ادامه به توضیح انواع قراردادهای سوآپ می‌پردازیم:
A. قراردادهای سوآپ نرخ بهره (interest rate swap):
قراردادهای سوآپ نرخ بهره، یکی از پرکاربردترین انواع قراردادهای سوآپ هستند. در این نوع قرارداد، دو طرف موافقت می‌کنند که جریان‌های نقدی آتی خود را بر اساس یک نرخ بهره پایه معاوضه کنند. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن است یک قرارداد سوآپ نرخ بهره با یک بانک منعقد کند تا نرخ بهره پرداختی خود را بر روی وام‌های خود کاهش دهد. قراردادهای سوآپ نرخ بهره می‌توانند به دو دسته کلی تقسیم شوند:
- سوآپ نرخ بهره ثابت-ثابت (fixed-for-fixed interest rate swap) : در این نوع سوآپ، هر دو طرف قرارداد متعهد می‌شوند که جریان‌های نقدی خود را بر اساس یک نرخ بهره ثابت پرداخت کنند.
- سوآپ نرخ بهره شناور-ثابت (floating-for-fixed interest rate swap) : در این نوع سوآپ، یک طرف قرارداد متعهد میشود که جریان‌های نقدی خود را بر اساس یک نرخ بهره شناور پرداخت کند، در حالی که طرف دیگر متعهد میشود که جریان‌های نقدی خود را بر اساس یک نرخ بهره ثابت پرداخت کند.
B. قراردادهای سوآپ نرخ ارز (currency swap):
قراردادهای سوآپ نرخ ارز، نوع دیگری از قراردادهای سوآپ هستند که در آن دو طرف موافقت می‌کنند که جریان‌های نقدی آتی خود را بر اساس یک نرخ ارز پایه معاوضه کنند. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن است یک قرارداد سوآپ نرخ ارز با یک بانک منعقد کند تا ریسک نوسانات نرخ ارز را در معاملات بین‌المللی خود کاهش دهد. قراردادهای سوآپ نرخ ارز نیز می‌توانند به دو دسته کلی تقسیم شوند:
- سوآپ نرخ ارز ثابت-ثابت (fixed-for-fixed currency swap) : در این نوع سوآپ، هر دو طرف قرارداد متعهد می‌شوند که جریان‌های نقدی خود را بر اساس یک نرخ ارز ثابت پرداخت کنند.
- سوآپ نرخ ارز شناور-ثابت (floating-for-fixed currency swap) : در این نوع سوآپ، یک طرف قرارداد متعهد میشود که جریان‌های نقدی خود را بر اساس یک نرخ ارز شناور پرداخت کند، در حالی که طرف دیگر متعهد میشود که جریان‌های نقدی خود را بر اساس یک نرخ ارز ثابت پرداخت کند.
C. قراردادهای سوآپ سهام (equity swap) :
قراردادهای سوآپ سهام، نوع دیگری از قراردادهای سوآپ هستند که در آن دو طرف موافقت می‌کنند که جریان‌های نقدی آتی خود را بر اساس قیمت سهام یک شرکت یا شاخص بازار سهام معاوضه کنند. به عنوان مثال، یک صندوق سرمایه‌گذاری ممکن است یک قرارداد سوآپ سهام با یک بانک منعقد کند تا ریسک نوسانات قیمت سهام را در سبد سرمایه‌گذاری خود کاهش دهد.
D. قراردادهای سوآپ کالا (commodity swap) :
قراردادهای سوآپ کالا، نوع دیگری از قراردادهای سوآپ هستند که در آن دو طرف موافقت می‌کنند که جریان‌های نقدی آتی خود را بر اساس قیمت یک کالا یا شاخص بازار کالا معاوضه کنند. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن است یک قرارداد سوآپ کالا با یک بانک منعقد کند تا ریسک نوسانات قیمت کالاهای مورد نیاز خود را کاهش دهد.
E. قراردادهای سوآپ نکول اعتباری (credit default swap):
قراردادهای سوآپ نکول اعتباری، نوع خاصی از قراردادهای سوآپ هستند که در آن یک طرف قرارداد متعهد میشود که در صورت نکول اعتباری طرف دیگر، مبلغی را به او پرداخت کند. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن است یک قرارداد سوآپ نکول اعتباری با یک شرکت بیمه منعقد کند تا در صورت ورشکستگی یکی از مشتری بزرگ خودش ، از زیان مالی ناشی از آن جلوگیری کند.
_ چگونه قرارداد معاوضه ریسک معاملاتی را کاهش میدهد؟
قرارداد معاوضه می‌تواند به کاهش ریسک معاملاتی کمک کند؛ قرارداد معاوضه می‌تواند برای خنثی‌سازی ریسک ناشی از تغییرات قیمت دارایی‌ها، نرخ بهره، یا سایر عوامل اقتصادی استفاده شود. همچنین قرارداد معاوضه می‌تواند به توزیع ریسک بین دو طرف قرارداد کمک کند.
قرارداد معاوضه (Swap) یک قرارداد مالی است که دو طرف توافق می‌کنند در طول دوره زمانی مشخص، جریان‌های نقدی را با یکدیگر مبادله کنند. به عنوان مثال، یک شرکت نفتی ممکن است با یک بانک قرارداد معاوضه نرخ بهره امضا کند. در این قرارداد، شرکت نفتی متعهد میشود تا نرخ بهره ثابتی را به بانک پرداخت کند و بانک نیز متعهد میشود تا نرخ بهره شناور بازار را به شرکت نفتی پرداخت کند.
قراردادهای معاوضه می‌توانند به کاهش ریسک معاملاتی کمک کنند. به عنوان مثال، در مثال بالا، شرکت نفتی با امضای قرارداد معاوضه نرخ بهره، ریسک نوسانات نرخ بهره را کاهش میدهد. اگر نرخ بهره بازار افزایش یابد، شرکت نفتی باید نرخ بهره بیشتری به بانک پرداخت کند. با این حال، در قرارداد معاوضه، شرکت نفتی متعهد به پرداخت نرخ بهره ثابتی است. بنابراین، افزایش نرخ بهره بازار تأثیری بر هزینه‌های مالی شرکت نفتی نخواهد داشت.
در اینجا مثال دیگری از نحوه کاهش ریسک معاملاتی با قراردادهای معاوضه آورده شده است. فرض کنید یک شرکت تولیدکننده مواد غذایی قرارداد معاوضه ارزی با یک بانک امضا می‌کند. در این قرارداد، شرکت تولیدکننده مواد غذایی متعهد میشود تا مقدار مشخصی ارز را در تاریخ مشخصی به بانک تحویل دهد و بانک نیز متعهد میشود تا مقدار معادل آن ارز را در تاریخ مشخصی به شرکت تولیدکننده مواد غذایی تحویل دهد.
با امضای این قرارداد، شرکت تولیدکننده مواد غذایی ریسک نوسانات نرخ ارز را کاهش میدهد. اگر ارزش ارز مورد نظر افزایش یابد، شرکت تولیدکننده مواد غذایی باید مقدار بیشتری ارز برای تحویل به بانک پرداخت کند. با این حال، در قرارداد معاوضه، شرکت تولیدکننده مواد غذایی متعهد به تحویل مقدار مشخصی ارز است. بنابراین، افزایش ارزش ارز مورد نظر تأثیری بر هزینه‌های مالی شرکت تولیدکننده مواد غذایی نخواهد داشت.
قرارداد آتی و قرارداد معاوضه دو ابزار مالی قدرتمند هستند که می‌توانند به کاهش ریسک معاملاتی کمک کنند. این دو ابزار به معامله‌گران این امکان را می‌دهند که قیمت آتی یک دارایی را در حال حاضر تعیین کنند. این امر می‌تواند به معامله‌گران کمک کند تا از نوسانات قیمت در آینده جلوگیری کنند.
قرارداد آتی و قرارداد معاوضه می‌توانند برای کاهش ریسک قیمتی، ریسک نقدینگی و ریسک اعتباری استفاده شوند. این دو ابزار می‌توانند به معامله‌گران کمک کنند تا ریسک معاملاتی خود را در یک محدوده مشخص محدود کنند، ریسک را به طرف دیگر منتقل کنند یا فرصت‌های سودآوری جدیدی ایجاد کنند.
کپی لینک
کپی شد!
