اقتصاد بدون پول نقد، بودن یا نبودن مساله این است!!
فروردین 11, 1402
اقتصاد بدون پول نقد، بودن یا نبودن!!
در یک اقتصاد بدون پول نقد یا cashless society، تراکنش های مالی بدون سکه و اسکناس های فیزیکی و به وسیله اطلاعات دیجیتال (که اغلب به شکل پول دیجیتال در می آید) انجام می شود. منظور از اصطلاح Cashless society یا جامعه بدون پول نقد، جامعه ایست که در آن پول رسمی به صورت مناقصه قانونی (legal tender) و ثبت شده وجود دارد اما، نقل و انتقال آن تنها و تنها در فرم دیجیتال صورت بگیرد.
اما ایده جامعه بدون پول نقد از کجا آمده و مزایا و معایب آن برای مردم و دولت ها چیست؟
آنچه در این مقاله می خوانید...
تاریخچه پیدایش ایده اقتصاد بدون پول نقد
بر خلاف بسیاری از مفاهیم مدرن، جامعه بدون پول نقد از ابتدای تمدن بشری وجود داشته؛ آن زمان که انسان ها از طریق مبادله کالا به کالا نیازهای خود را تامین و چرخ اقتصاد را می چرخاندند.
اما ایده اولیه جامعه بدون پول نقد در دنیای مدرن، اولین بار در یک رمان ظاهر شد. در رمان ” نگاه به عقب”، ادوارد بلامی جامعه ای را تصویر کرده بود که در زندگی روزمره خود از پرداخت های دیجیتال استفاده می کرد. در دنیای واقعی، در دهه 90 میلادی و در پی توسعه بانکداری الکترونیکی، گرایش به تراکنش های غیر نقدی بیشتر شد و در دهه 2010 با وجود واسطه های پرداخت مانند PayPal و Apple Pay و روش های پرداخت از طریق کارت بانکی یا حتی گوشی های موبایل (روش پرداخت بدون تماس از طریق NFC)، تراکنش های دیجیتال در بسیاری از کشورها رایج شد.
این گسترش محبوبیت روش های پرداخت دیجیتال به نحوی بوده که امروزه اکثریت افراد جامعه پرداخت های دیجیتال را ترجیح می دهند و حتی در برخی موارد، مبادلات کلان با پول نقد بسیار مورد سو ظن است ( به دلیل تطبیق پذیری و سهولت استفاده در پولشویی و یا تامین مالی تروریسم که غالبا به وسیله پول نقد انجام می شود.)
در برخی کشورها نیز پرداخت های کلان نقدی توسط تامین کنندگان و خرده فروشان ممنوع است. این مبارزه با مبادلات نقدی تا آنجا پیش رفته که اصطلاح “مبارزه با پول نقد” را به وجود آورده است.
از طرفی، در برخی از ایالت های ایالات متحده، قانونگذار مجبور به تصویب قوانینی شده که در آن خرده فروشی ها را ملزم می کند خریدار نقدی را مانند خریدار اعتباری بپذیرند و یا کسب و کارهای “کاملا بدون پول نقد” را ممنوع می کند.
همانگونه که ذکر شد تراکنش های بدون پول نقد از طریق کارت های بانکی و اعتباری، اپلیکیشن های پرداخت موبایلی و ارزهای دیجیتال مثل بیت کوین بسیار مرسوم هستند اما، تعریف جامعه بدون پول نقد یا Cashless Society، جامعه ایست که در آن پول رسمی و ثبت شده وجود دارد ولی، تنها راه انتقال و مبادله آن دیجیتالی است.
ایده پول های دیجیتال، به ویژه در دوره ای که در حال تجربه آن هستیم –با وجود رشد فزاینده و سریع استفاده از پرداخت، ثبت، مدیریت، تجارت ، سرمایه گذاری و زندگی دیجیتال- بسیار مورد توجه و حتی ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
مزایا و معایب جامعه بدون پول نقد
مزایا
کاهش خطرات و هزینه های کسب وکار
در جامعه بدون پول نقد، احتمال اشتباه های محاسباتی در شمارش و یا سرقت پول توسط کارکنان یا سارقان کمتر می شود و نیز امکان دریافت پول تقلبی از بین می رود.
از طرفی چاپ و نگهداری پول هزینه دارد. در یک اقتصاد بدون پول نقد هزینه های پردازش و امنیت فیزیکی پول مانند حمل و نقل پول به بانک و خطراتی که در حین جابجایی آن را تهدید می کند کاهش می یابد. گاهی پول نقد یک بیزینس (مثلا بانک ها) آنقدر زیاد است که کسب وکار مجبور می شود یک شرکت امنیتی را استخدام کند تا پول هایش را با امنیت جابجا کند.
پرداخت های غیر نقدی در مقایسه با پرداخت های نقدی سریعتر، ایمن تر و کارا تر بوده و پس از انجام تراکنش نیز قابل پیگیری هستند.
افزایش سرعت تراکنش ها
ثابت شده است در کسب و کارهایی که تراکنش نقدی وجود ندارد و صرفا از پرداخت های الکترونیکی استفاده می شود، سرعت پردازش تراکنش ها تا 15% سریعتر است.
کاهش جرائم در سطح جامعه
افرادی که پول نقد حمل می کنند هدف بسیار خوبی برای جیب بر ها و زور گیرها هستند. از طرفی وقتی پول دزدیده شده وارد جیب سارق شود، ردیابی آن به هیچ وجه آسان نخواهد بود.
طی مطالعه ای که در آمریکا انجام شده مشخص شد که از وقتی ایالت میزوری مزایای رفاه نقدی را با کارت الکترونیکی جایگزین کرده، میزان جرائم 9.8% کاهش داشته است!
حذف اسکناس های با ارزش بالا به منظور کاهش فعالیت های مجرمانه
یکی از مهمترین مزایایی که طرفداران جامعه بدون پول نقد به آن تاکید می کنند سخت تر شدن پولشویی، فرار مالیاتی، انجام معاملات غیرقانونی و تامین مالی فعالیت های خرابکارانه در چنین جامعه ایست.
از اینرو دولت ها از بزرگترین طرفداران جامعه بدون پول نقد محسوب می شوند و بسیاری از آنها، فعالیت و تراکنش های پول های دیجیتال خصوصی مثل بیت کوین –که تراکنش های آن توسط دولت ها قابل ردیابی نیست- را تنظیم، محدود یا ممنوع کرده اند و از طرف دیگر، بخش عظیمی از نقدینگی کشور در دارایی های مثل ملک و فلزات گرانبها ذخیره می شود و به صورت پول نقد در جامعه حضور ندارد.
در همین راستا و با هدف کاهش فعالیت های مجرمانه، عده ای سیستم کاهش نقدینگی را پیشنهاد کرده اند به نحویکه: اسکناس و سکه های با ارزش پایین تر برای نقل و انتقالات روزمره و تراکنش های ناشناس در اختیار مردم قرار داشته باشد اما، اسکناس های باارزش بالا -که هم برای جعل کردن محبوبترند و هم برای جابجایی های بزرگ و مشکوک بیشتر و راحتتر مورد استفاده قرار می گیرند- از سیستم بانکی حذف شوند.
بدین ترتیب هم خطر ورود اسکناس جعلی به بازار کاهش می یابد و هم جابه جایی پول های بزرگ سخت شده و احتمال شناسایی آن بیشتر می شود.
به عنوان مثال هایی تاریخی، بریتانیا در پایان جنگ جهانی دوم و به دلیل ترس از جعل اسکناس توسط نازی ها، اسکناس های بیشتر از 5 پوند را حذف کرد؛ اگرچه قدرت خرید اسکناس 5 پوندی در آن زمان، به اندازه بیش از 200 پوند این روزهاست!
در سال 1969، ایالات متحده اعلام کرد که اسکناس های بیش از 100 دلار را دیگر چاپ نخواهد کرد.
کانادا در سال 2000، این کار را با اسکناس هزار دلار کانادایی انجام داد.
سوئد اسکناس های ده هزار کرونی را که در سالهای 1939 و 1958 چاپ کرده بود، در سال 1991 باطل کرد و بانک مرکزی اروپا چاپ اسکناس های 500 یورویی را از اوریل 2019 متوقف کرد.
نکته:
نقدینگی به معنای دارائی های نقدی است. اسکناس ها نقدترین دارایی های ما هستند. پس از آن پول های موجود در حساب بانکی هستند که می توانیم آنها را به راحتی نقد کنیم.
به طور کلی، نقدینگی به معنای جمع پول و شبه پول است.
پول شامل وجه نقد و سایر دارایی های سریع نقد شونده است.
شبه پول به معنای هر دارایی دیگریست که قابل تبدیل به پول و حساب های بانکی چک کشیدنی باشد.
جمع آوری بهتر داده های اقتصادی
با بررسی تراکنش های الکترونیکی ثبت شده، دولت ها به راحتی می توانند مسیر حرکت پول در جامعه –از جمله تراکنش های غیرقانونی و پول سیاه- را ردگیری کنند.
از طرف دیگر اقتصاددانان به جای پر کردن هزینه بر و دوره ای پرسشنامه ها و نمونه برداری از تراکنش های سطح جامعه، می توانند به سادگی و با بررسی “داده های واقعی” جمع آوری شده از هزینه های شهروندان، سیاست های اقتصادی مناسب تری را ابداع و اجرا کنند.
راحت تر شدن پرداخت های بین المللی
در هنگام سفرهای بین المللی که نیاز است پول خود را با پول کشور مقصد مبادله کنید، در صورتیکه در آن کشور پرداخت های دیجیتال مرسوم باشد دغدغه اینکه دقیقا به چقدر پول نقد نیاز دارید از بین می رود و اپلیکیشن موبایلی شما، به راحتی این مساله را برایتان مدیریت خواهد کرد!
بودجه بندی راحت تر شهروندان
از آنجا که در جامعه بدون پول نقد، تمامی تراکنش ها ثبت شده و قابل پیگیری و بررسی است لذا، شهروندان می توانند با بررسی سوابق تراکنش ها و ورودی و خروجی هایشان، نسبت به تنظیم راحت تر بودجه زندگی خود اقدام کنند.
نکته:
اگرچه پول نقد محل مناسبی برای رشد ارگانیسم های بیماری زاست و کاهش خطر انتقال بیماری به عنوان یکی از مزایای اقتصاد بدون پول نقد مطرح می شود اما، اخیرا ثابت شده که آلودگی پول نقد بیشتر از پایانه های نقل و انتقال الکترونیکی پول مانند ATM ها و کارت خوان ها نیست لذا، بانک مرکزی آلمان، دویچه بوندس بانک، اعلام کرده که ” پول نقد تهدید خاصی برای سلامتی به شمار نمی رود.”
معایب
فقدان حریم خصوصی
در یک جامعه بدون پول نقد، تمامی پرداخت های غیرنقدی (و حتی اغلب پرداخت های نقدی) توسط شهروندان به صورت دیجیتالی ثبت می شود.
بعضی از فروشندگان و کسب و کارها می توانند به این اطلاعات دسترسی پیدا کرده (اگرچه نه با نام و مشخصات ثبت شده افراد) و با توجه به مسیر تراکنش و آنالیز داده ها، به سلیقه و اولویت هزینه کرد مشتریان خود پی ببرند و بر اساس آن، برنامه ریزی کلان خود را انجام دهند.
در واقع علم واکاوی داده ها یا Data mining نیز زمانی موضوعیت پیدا می کند که یک جامعه به سمت پرداخت های غیر نقدی و دیجیتالی برود که به صورت دیجیتالی هم ثبت می شوند.
داده های بازیابی شده از تراکنش های دیجیتالی، می تواند منجر به این شود که افراد هم توسط دولت ها و هم توسط شرکت ها ردیابی شوند و احساس کنند که همواره تحت نظر هستند.
مشکلات افراد بدون بانک و افزایش نابرابری اقتصادی
انجام تراکنش های الکترونیکی نیازمند داشتن حساب سپرده در بانک ها یا سایر موسسات مالی و آشنایی با پروسه پرداخت دیجیتال است اما، افرادی در اجتماع هستند که این امکان ها را ندارند از جمله: سالمندان، فقرا، بی خانمان ها، ساکنان مناطق دورافتاده، مهاجران غیرقانونی، معلولان و جوانان.
این گروه ها اغلب بدون بانک هستند و برای تراکنش های خود صرفا به پول نقد متکی هستند.
جامعه ای که فقط بر پول دیجیتال متکی باشد، برای این افراد مشکل ساز خواهد شد که اتفاقا می توانند بخش وسیعی از جامعه باشند. به عنوان مثال در ایالات متحده در سال 2012، تقریبا یک سوم افراد جامعه فاقد طیف کامل خدمات مالی اولیه بودند.
یا در سنگاپور –به عنوان کشوری که به سمت حذف پول نقد حرکت کرده است- در سال 2017، 14.4 درصد از جمعیت بالای 65 سال سن داشتند و اغلب آنها از پول نقد به عنوان تنها روش پرداخت استفاده می کردند. برای افراد نااشنا به پرداخت های دیجیتال، مشکلاتی مانند گم کردن رمز، گم شدن یا سوختن کارت بانکی، یاد گرفتن کار با اپلیکیشن های موبایلی و حتی مدیریت هزینه ها می تواند دردسر آفرین باشد. از طرفی افراد فقیر ممکن است نتوانند از پس هزینه های خرید تجهیزات دیجیتالی مانند موبایل های هوشمند بربیایند و در دنیای بدون پول دچار مشکلات عدیده شوند.
دزدی های دیجیتال
پول نقد حتی در بانک ها در معرض خطر سرقت است اما، این بدان معنی نیست که پول دیجیتال در معرض سرقت نیست. سارقان دنیای دیجیتال یا هکرها، از نقص های موجود در سیستم های پرداخت دیجیتال استفاده کرده و با نفوذ به آنها، به حملات سایبری و جرایم مالی دست می زنند.
در صورتیکه پول نقد به طور کامل حذف شود، تعداد این حملات و سرقت ها نیز بیشتر و بیشتر خواهد شد و در صورتیکه شخصی مورد سرقت قرار بگیرد هیچ راه جایگزینی برای انجام تراکنش های روزانه اش باقی نمی ماند.
از طرف دیگر بسیاری از موسسات و بانک ها، از حفره های امنیتی متعدد در سیستم های دیجیتال خود رنج می برند و حتی گاهی تا ماه ها بعد از نفوذ هکرها، متوجه سرقت نمی شوند. حساب های الکترونیکی در مقابل دسترسی غیرمجاز، انتقال وجه به حساب های دیگر و نیز خرید های غیر مجاز آسیب پذیرند.
مشکلات تکنولوژیکی سیستم های پرداخت دیجیتال
خرابکارها می توانند با حمله به زیرساخت های انتقال وجه، سیستم انتقال را از کار بیاندازند اما، این تنها راه از کار افتادن سیستم بانکی نیست. قطعی سیستم می تواند در اثر مشکلات تصادفی مانند قطعی برق یا اینترنت به وجود بیاید. در صورت اشکال در سیستم، امکان خرید و فروش برای خریدار و فروشنده از بین می رود و گاهی حتی تمام شدن باطری موبایتان، می تواند شما را تبدیل به یک فرد بی پول کند! درحالیکه تراکنش های نقد با حداقل امکانات به کار خود ادامه می دهند و اختلال در عملکرد کمتری را تجربه می کنند.
کارمزد ارائه دهندگان خدمات پرداخت
واسطه های پرداخت الکترونیکی به ازای هر تراکنش دیجیتالی، می توانند مقداری کارمزد از کاربر کسر کنند. در صورتیکه در یک جامعه پول نقد به کلی حذف شود و شهروندان مجبور به انتخاب بین گزینه های محدودی از اپلیکیشن ها و برنامه های پرداخت شوند، این امکان وجود دارد که توسعه دهندگان برای دریافت کارمزد بالاتر شهروندان را تحت فشار قرار دهند و آن پولی که قرار بود در اجرای اقتصاد بدون پول نقد حفظ شود به شکلی دیگر از دست برود.
بالا رفتن احتمال زیاد خرج کردن
وقتی با پول نقد خرید می کنید، با درآوردن پول از جیب خود و انتقال آن به دیگری تاثیر مالی آن را متوجه می شوید. از دیگر سو، خرید دیجیتالی به سادگی و تنها با یک کارت کشیدن ساده یا لمس دکمه ای در صفحه موبایل انجام می شود بدون اینکه متوجه شوید واقعا چقدر هزینه کرده اید. بنابراین اقتصاد بدون پول نقد ممکن است منجر به خرج کردن زیاد شهروندان و نیاز به بازنگری در نحوه بودجه بندی آنان شود.
انتقال اثرات نرخ بهره منفی به شهروندان
اگر در جامعه ای صرفا پول دیجیتال در جریان باشد، در صورت منفی شدن نرخ بهره شهروندان بسیار سریعتر تاثیر آن را درک خواهند کرد. تاثیر نرخ بهره منفی –که سیاستی است برای تحریک یک اقتصاد راکد- این است که قدرت خرید پول کاهش می یابد.
از دیگر سو، نرخ بهره منفی منجر به کاهش درامد بانک می شود و بانک ها برای جبران این کاهش درامد، دست به افزایش کارمزد تراکنش ها خواهند زد. در حال حاضر که پول نقد در جامعه در جریان است بانک ها نمی توانند کارمزد را بیش از حد افزایش دهند چرا که مشتریان پول خود را از بانک بیرون خواهند کشید اما، اگر پول صرفا دیجیتالی شود ممکن است مشتری مجبور به پرداخت هزینه های اضافی بیشتری شود.
کنترل متمرکز دولت ها
مخالفان معتقدند یک جامعه بدون پول نقد می تواند علاوه بر امکان ردیابی تمام تراکنش ها، منجر به اعمال قدرت توسط دولت ها شود. به عنوان مثال دولت می تواند:
- مردم را مجبور به پرداخت مالیات به ازای هر تراکنش کند.
- امکان ذخیره سازی پول نقد به عنوان راهی برای فرار از تاثیرات نرخ بهره منفی را حذف کند (به ویژه اگر با ممنوعیت یا محدودیت نگهداری کریپتوها و فلزات گرانبها همراه شود)
- پول های خاصی را ایجاد کند که اگر در زمان یا جای مشخصی خرج نشوند، منقضی یا بی ارزش شوند. (اگرچه دولت ها می توانند این کار را از طریق افزایش عمدی تورم، با پول نقد هم انجام دهند)
- رژیم های توتالیتر می توانند با نظارت جمعی بیشتری که دارند، مانع از خرید هر چیزی که بخواهند یا کسب درآمد توسط افراد مورد غضب شوند.
- برای میزان خرید کالاهای مصرفی سقف تعیین کند.
بازیگران اصلی در اقتصاد بدون پول نقد
کارت های بانکی و اعتباری
در حال حاضر کارت های پرداخت الکترونیکی مرسوم ترین و محبوبترین روش های پرداخت دیجیتال هستند اما، نمی توانند یک جامعه بدون پول نقد را به صورت 100% پشتیبانی کنند. شاید همراه با اپلیکیشن های پرداخت موبایلی، این کار راحت تر باشد.
اپلیکیشن های پرداخت الکترونیک
اپلیکیشن های پرداخت مانند PayPal که امکان پرداخت صورت حساب ها و انتقال وجه را فراهم می کنند یا شرکت های فین تک مثل Adyen و Stripe که امکان پرداخت های تجارت به مصرف کننده (B2C)، تجارت به تجارت (B2B) و حساب به حساب (A2A) را بسیار سریع و ایمن فراهم می کنند از این دسته اند.
خدمات پرداخت موبایلی
این سرویس ها همراه با کیف پول های دیجیتال امکان تراکنش های سریع و امن را برای کاربر فراهم می کنند. سرویس پرداخت Apple Pay در این دسته قرار می گیرد. در کشورهایی که کم کم به سمت حذف پول نقد پیش می روند پرداخت های موبایلی بسیار محبوب و متداول شده اند.
ارزهای رمزنگاری شده
ارزهای دیجیتال یا کریپتوکارنسی ها بخش مهمی از بحث دیجیتال شدن اقتصادها هستند. در حال حاضر نیز کریپتو با روش های نوآورانه که می تواند هزینه های نقل و انتقال را پایین نگه دارد، بخش مهمی از پرداخت های جهانی را در برمی گیرد. با این حال، به دلیل وجود خطرات و مشکلات نظارتی، هنوز امکان استفاده از آن به صورت گسترده وجود ندارد.
سوئد؛ مثالی از جامعه بدون پول نقد
سوئد بهترین مثال از نتایج تلاش برای ایجاد یک اقتصاد بدون پول نقد است و از نظر کاهش حجم پول نقد طی سالیان گذشته استثنایی است. این پروسه بین سال های 2000 تا 2017 به طول انجامید.
ابتدا بین سالهای 2000 تا 2005 برخی از شعبات بانکی در سوئد صرفا خدمات بدون پول نقد ارائه می دادند که این گامی بود برای بسته شدن بسیاری از شعبات بانکی.
در سال 2008 بانک ها سخت افزارهای ویژه ای به کاربران خود ارائه کردند که امکان انجام کارهای بانکی از منزل را فراهم می کرد. (در تمام این مدت شعبات بانکی نقدی نیز فعال بودند که برای کاربرانی که تمایل به استفاده از پول نقد داشتند خدمات ارائه می کردند.)
روند حرکت به سمت جامعه بدون پول در سال 2008 به صورت رسمی شروع شد و در سالهای 2015 تا 2017 به اوج رسید. در این سالها تمامی پول های نقد (بجر سکه 10 کرونی) به پول دیجیتال تبدیل شدند. دفاتر مرکزی بانک ها اعلام کردند که با وجود امکان انجام تراکنش از طریق ماشین ها، دیگر واریز و برداشت های نقدی موضوعیت خود را از دست داده است. البته در آن زمان و برای رعایت مقررات ایمنی، برای حداکثر مبلغی که مشتری می تواند برداشت کند سقفی تعیین شد و برای سپرده ها نیز قوانین امنیتی مشابهی وضع شد.
پس از آن، بانک ها موظف شدند که شعبات معمولی خود را ببندند یا آنها را به شعبات بدون پول نقد تبدیل کنند. امروزه شعبات بسیار اندکی برای رسیدگی به امور نقدی در سوئد وجود دارد.
برای حل مشکلات کسب و کارهای کوچک که به پول نقد وابسته هستند، دولت سوئد یک اپلیکیشن پرداخت معرفی کرده که البته مشکلاتی دارد.
از طرف دیگر مخالفان معتقدند که سرعت تغییرات بسیار بالا بوده و سالمندان برای همگام شدن با این تغییرات دچار مشکلات عدیده هستند. همچنین نگرانی ها در مورد افزایش تراکنش های جعلی و نیز خطر هک شدن در حال افزایش است. بحث درباره سوئد بدون پول نقد زمانی پیچیده تر شد که یک مقام سوئدی در حوزه حفاظت و آمادگی جامعه، در نوشتاری با عنوان “اگر جنگ یا بحران” لیستی از اقلامی را معرفی کرده بود که خانوارها باید به طور دائمی در خانه ذخیره و آماده داشته باشند و یکی از این اقلام “پول نقد در مبالغ کم” بود. انتشار این لیست موجی از انتقادات منفی را به سوی دولت روانه کرد.
در سوئد حتی جنبشی با عنوان “دادخواست نقدی” ایجاد شده که به توصیف مشکلات ناشی از خصومت با پول نقد می پردازد.
نتیجه گیری
در یک اقتصاد بدون پول نقد، پول به عنوان مناقصه قانونی وجود دارد اما، نقل و انتقال آن صرفا از طریق الکترونیکی مقدور است. حمل و نقل آسان و کم هزینه پول، کاهش اقدامات مجرمانه مثل پولشویی، تامین مالی تروریسم و معاملات مواد مخدر و در دسترس بوده داده های اقتصادی از مزایای اقتصاد بدون پول نقد هستند.
از معایب یک سیستم پولی دیجیتال، می توان به از بین رفتن حریم خصوصی، امکان اختلال در عملکرد سیستم به دلیل خرابکاری یا نواقص الکترونیکی و نیز کنترل بیشتر دولت ها بر شهروندان اشاره کرد.
در حال حاضر، اگرچه پرداخت های دیجیتال بخش مهمی از تراکنش های مالی را در سراسر جهان به خود اختصاص می دهند اما، به نظر می رسد چالش های فراوانی در مسیر طولانی رسیدن به اقتصاد بدون پول پیش روی بشریت قرار دارد.
Copy link
Copied!
