تصور کنید تنها یک عدد در تقویم اقتصادی منتشر شود و ظرف چند دقیقه، دلار سقوط کند، طلا جهش بزند و شاخص‌های بورسی دچار نوسان شوند. آن عدد چیزی نیست جز CPI، شاخصی که نماینده نبض تورم در اقتصاد است.
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) نه‌تنها مسیر تصمیم‌گیری بانک‌های مرکزی را مشخص می‌کند، بلکه جهت‌گیری معامله‌گران در بازار فارکس، بورس، اوراق و حتی رمز ارزها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگر در بازارهای مالی فعالیت می‌کنید و به دنبال درک عمیق‌تر از رفتار قیمت‌ها هستید، شناخت تاثیر CPI بر حرکات بازار امری ضروری است.
در ادامه، به سراغ این می‌رویم که CPI دقیقاً چه مفهومی دارد، چگونه محاسبه می‌شود و چرا دانستن آن می‌تواند به برگ برنده شما در معاملات تبدیل شود.
فهرست مطالب
- واکنش بازار به CPI بیش از خود عدد، به میزان انحراف آن از پیش‌بینی‌ها بستگی دارد.
- در شرایط تورم بالا، حتی افزایش جزئی در CPI می‌تواند باعث ریسک‌گریزی سرمایه‌گذاران و افت بازار سهام شود.
- تحلیل CPI در کنار Core CPI (بدون غذا و انرژی) دید دقیق‌تری از فشارهای تورمی و تصمیمات آتی بانک مرکزی ارائه می‌دهد.
- هرگاه CPI افزایش یابد، قیمت طلا نیز معمولاً رشد می‌کند و کاهش آن اغلب باعث افت طلا می‌شود.
- CPI بالاتر در آمریکا معمولاً دلار را تقویت می‌کند، در حالی که کاهش آن فشار نزولی بر دلار وارد می‌کند.
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) چیست و چه کاربردی دارد؟
شاخص CPI یا شاخص قیمت مصرف کننده (Consumer Price Index) یک شاخص قیمت است که میانگین وزنی تغییر قیمت سبدی از اقلام و خدمات مصرفی خانوار را در طی یک دوره زمانی مشخص اندازه می‌گیرد. به بیان ساده‌تر، شاخص CPI میزان تورم احساس شده توسط خانوار را در طی دوره زمانی مورد نظر نشان می‌دهد.
در اغلب کشورها، شاخص CPI به صورت ماهانه منتشر می‌شود و علاوه بر اندازه‌گیری تغییرات قیمت در طی ماه گذشته، تغییرات قیمت را در بازه زمانی سالانه نیز ارزیابی می‌کند.
شاخص CPI، افزایش و کاهش قیمت کالاها را اندازه‌گیری کرده و بیان می‌کند که تغییرات قیمت، چگونه بر هزینه زندگی خانوار و قدرت خرید افراد تاثیر می‌گذارد.
- اصلی‌ترین ابزار اندازه گیری تورم (Inflation) است؛
- قدرت خرید مصرف‌کننده را اندازه‌گیری می‌کند؛
- ابزار بسیار خوبی برای ارزیابی سیاست‌های اقتصادی دولت است؛
- مرجع مناسبی برای تعیین سیاست‌های پولی و مالی آینده توسط سازمان‌های تصمیم‌گیرنده است؛
- مرجع بسیار مهم اداره کار برای ارزیابی ارزش دستمزد حقوق بگیران، تعیین حقوق پایه کارگران و کارمندان و مستمری بازنشستگان است؛
- از افزایش نرخ مالیات‌ها تحت تاثیر تورم جلوگیری می‌کند؛
- به دولت در تعیین گروه‌های واجد شرایط برای دریافت کمک‌های معیشتی کمک می‌کند.
انواع شاخص CPI و نحوه محاسبه آن
بسته به دسته‌بندی جمعیتی و جغرافیایی، انواع مختلفی از CPI وجود دارد. به عنوان مثال، در ایالات متحده آمریکا که مهم‌ترین و تاثیرگذارترین شاخص CPI بر بازارهای بین المللی را منتشر می‌کند، دو نوع شاخص CPI از نظر جمعیت هدف برای اندازه‌گیری شاخص قیمت مصرف‌کننده وجود دارد که عبارتند از:
- CPI-U: شاخص قیمت مصرف‌کننده برای تمام مناطق شهری؛
- CPI-W: شاخص قیمت مصرف‌کننده برای حقوق بگیران شهری و کارمندان اداری.
در ادامه، هر یک از این شاخص‌ها را شرح می‌دهیم.
شاخص CPI-U
شاخص CPI-U تغییر قیمت در اقلام سبد مصرفی برای تمامی ساکنان مناطق شهری (منظور از شهر در این تعریف تمامی مناطق با جمعیت بالای 10 هزار نفر است) را شامل می‌شود. افرادی که در مناطق نظامی، زندان‌ها، بیمارستان‌های روانی و مناطق روستایی زندگی می‌کنند و نیز جمعیت‌های مذهبی، در محاسبه شاخص CPI-U آورده نمی‌شوند.
بدین ترتیب و بنا به گزارش BLS، شاخص CPI-U در ایالات متحده آمریکا بیش از 90% از کل جمعیت این کشور را شامل می‌شود. به دلیل پوشش گسترده جمعیت، شاخص CPI-U همان شاخص CPI اصلی است که داده‌های آن توسط اداره کار (BLS) منتشر می‌شود.
داده‌های این شاخص به صورت ماهانه و بر اساس یک نمونه تصادفی علمی از خرده فروشی‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات جمع آوری، پردازش و منتشر می‌شود.
شاخص CPI-W
این شاخص زیر مجموعه‌‌ای از CPI-U است. جمعیت هدف برای اندازه‌گیری این شاخص بخشی از ساکنان مناطق شهری هستند که حداقل یکی از اعضای خانواده به مدت 37 هفته از 12 ماه منتهی به جمع‌آوری داده‌ها، در یکی از مشاغل واجد شرایط (شامل کارمند دفتری، کارمند فروش، کارگر خدماتی، کارگر و کارمند بخش ساخت‌وساز) مشغول به کار بوده و حداقل 50% از هزینه‌های خانوار از طریق این شغل تامین شده باشد.
بدین ترتیب، شاخص CPI-W نزدیک به 30% از جمعیت ایالات متحده را پوشش می‌دهد.
برای اطلاع از داده‌های شاخص CPI برای کشورهای مختلف می‌توانید به وبسایت Trading Economics مراجعه نمایید.
نحوه محاسبه شاخص CPI
در اندازه‌گیری شاخص CPI، طیف وسیعی از کالاها و خدمات خریداری شده توسط خانوارهای هدف -از غذا و نوشیدنی، مسکن، پوشاک، حمل و نقل، مراقبت‌های پزشکی، تفریح، آموزش و ارتباطات گرفته تا مالیات‌های مستقیم و غیر مستقیمی‌که خانواده‌ها موظف به پرداخت آن هستند- لحاظ می‌شود.
به علاوه، شاخص CPI تمایل مصرف‌کننده به جایگزینی کالاهای گران شده با کالاهای ارزان‌تر را نیز در محاسبات خود در نظر می‌گیرد.
اقلام موثر در شاخص قیمت مصرف کننده در هر کشور شامل اقلام و خدمات خاصی می‌شود که غالبا ثابت هستند، اما برخی از این موارد ممکن است متناسب با تغییر الگوی مصرف خانوارها، از سبد حذف یا به آن اضافه شود.
پس از تعیین اقلام سبد، قیمت هر کدام از این اقلام -که می‌تواند از خرید میوه تا هزینه‌های برگزاری مراسم عروسی یا اجاره مسکن متغیر باشد- از فروشندگان و ارائه‌دهندگان منتخب کالاها و خدمات جمع‌آوری می‌شود.
به عنوان مثال، برای اندازه‌گیری شاخص CPI آمریکا، اداره کار ایالات متحده ماهانه بیش از 80,000 قیمت مربوط به کالاها و خدمات مختلف را از خرده فروشی‌ها، فروشگاه‌های آنلاین، مراکز خدماتی، مطب‌های پزشکان و … جمع‌آوری می‌کند.
اینکه کدام کالا یا خدمات در محاسبه CPI وزن بیشتری داشته باشد و یا نمونه‌های قیمت کالا از کدام ارائه دهنده در بازار جمع‌آوری شوند، در نظرسنجی‌های جداگانه از مصرف‌کنندگان به دست می‌آید.
با توجه به افزایش خرید مصرف‌کننده آمریکایی از فروشگاه‌های آنلاین، از سال 2023 تاکنون نزدیک به 16% از قیمت اقلام سبد مصرفی در شاخص CPI آمریکا از فروشگاه‌های آنلاین منتخب استعلام می‌شود.
فرمول شاخص CPI
بنا به مقاله مربوط به شاخص CPI در وبسایت Investopedia، فرمول شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) عبارت است از:
به عنوان مثال، برای محاسبه شاخص CPI ماهانه، تغییرات قیمت نسبت به ماه قبل و برای محاسبه شاخص CPI سالانه، تغییرات قیمت سبد مورد نظر نسبت به مدت مشابه سال قبل در نظر گرفته می‌شود.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که اقلام پر نوسانی مثل انرژی و مواد خوراکی، می‌توانند دید ما را نسبت به تورم واقعی سبد مصرفی خانوار مخدوش کنند. بنابراین، Core CPI که مواد غذایی و انرژی را از محاسبات خود حذف می‌کند نیز شاخص محبوبی است که بسیاری از فعالین بازار و سیاست‌گذاران، داده‌های آن را به دقت دنبال می‌کنند.
نقش شاخص CPI در اندازه‌گیری نرخ تورم و تأثیر آن بر بازارهای مالی
در بسیاری از کشورها، بانک‌های مرکزی برای سنجش نرخ تورم از شاخص CPI استفاده می‌کنند، بدین صورت که:
- اگر شاخص CPI به صورت فزاینده افزایش یابد، به این معناست که زنگ خطر تورم زده شده و خطر داغ شدن بیش از حد اقتصاد را تهدید می‌کند؛
- در مقابل، اگر قیمت‌ها و شاخص CPI مدام در حال کم شدن باشند، اقتصاد در معرض خطر کسادی و رکود قرار می‌گیرد.
بنا به صفحه Wikipedia در رابطه با شاخص قیمت مصرف کننده، درصد تغییر CPI معیار اندازه‌گیری تورم است. فرمول محاسبه نرخ تورم بر اساس شاخص CPI برابر است با:
نرخ تورم می‌تواند به صورت ماهانه، فصلی یا سالانه محاسبه شود.
شاخص CPI در چه زمان‌هایی منتشر می‌شود؟
داده‌های شاخص CPI در اغلب کشورها به صورت ماهانه منتشر می‌شود. در برخی کشورها مثل استرالیا و نیوزیلند، آمار CPI به صورت فصلی منتشر می‌شود.
شاخص CPI ایالات متحده آمریکا، در هفته دوم هر ماه منتشر می‌شود که داده‌های ماه قبل را منعکس می‌کند.
برای اطلاع از تاریخ دقیق انتشار داده‌های CPI ایالات متحده، می‌توانید به تقویم اقتصادی وبسایت investing و یا وبسایت اداره کار ایالات متحده (BLS) مراجعه نمایید.
چرا معامله‌گران فارکس باید شاخص CPI را بشناسند و چگونه از آن استفاده کنند؟
داده‌های CPI به صورت مستقیم بر نرخ بهره و ارزش ارز مربوطه تاثیرگذار است و به همین دلیل، معامله‌گران فارکس بایستی این شاخص را به دقت دنبال کنند.
نحوه تاثیر شاخص CPI در فارکس به این شکل است که:
- اگر شاخص CPI افزایش یابد (افزایش تورم)، می‌توان پیش‌بینی کرد که برای مقابله با تورم، نرخ بهره افزایش خواهد یافت. در نتیجه با افزایش CPI، نرخ ارز مربوطه در بازار افزایش خواهد یافت؛
- اگر شاخص CPI کاهش یابد، می‌توان پیش‌بینی کرد که افزایش نرخ بهره متوقف شده و یا حتی سیاست کاهش نرخ اجرا خواهد شد. در نتیجه، ارز مربوطه تضعیف می‌شود.
معامله‌گران فارکس می‌توانند از پیش‌بینی نرخ بهره، برای باز کردن معاملات در هر دو جهت خرید و فروش استفاده کنند.
چگونه در فارکس شاخص CPI بر ارزش دلار آمریکا تاثیر می‌گذارد؟
همانطور که ذکر شد، تغییر شاخص CPI به معنای تغییر میزان تورم در اقتصاد است.
در صورت افزایش یا کاهش CPI، فدرال رزرو دو رویکرد را به شرح زیر در پیش می‌گیرد:
- در صورت افزایش CPI، فدرال رزرو برای مقابله با تورم سیاست افزایش نرخ بهره را در پیش می‌گیرد. با افزایش نرخ بهره، تقاضا برای دلار آمریکا افزایش یافته و همین امر، باعث می‌شود که دلار در برابر ارزهای دیگر تقویت شود.
- در زمان کاهش CPI، فدرال رزرو سیاست کاهش نرخ بهره را در پیش می‌گیرد. با کاهش تقاضا برای دلار، این ارز در برابر سایر ارزها تضعیف خواهد شد.
لازم به ذکر است، در صورت افزایش شاخص CPI ایالات متحده و افزایش نرخ بهره توسط فدرال رزرو، دلار آمریکا تقویت می‌شود. از آنجا که دلار بزرگ‌ترین ارز ذخیره و ارز مبادله‌‌ای در سراسر دنیاست، تقویت آن بر کل اقتصاد جهانی تاثیر خواهد گذاشت.
شاخص CPI چه تأثیری بر اقتصاد جهانی و سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی دارد؟
افزایش شاخص CPI به معنای افزایش تورم و کاهش آن به معنای کاهش تورم و یا حتی کسادی در بازار (Deflation) است. بنابراین، فعالین بازار و سیاست‌گذاران پولی، به دقت شاخص CPI و تغییرات آن را به عنوان یک شاخص تورمی دنبال می‌کنند.
در صورتیکه شاخص CPI نسبت به دوره قبل بیشتر شود، بانک مرکزی تلاش می‌کند که ارز ملی را تقویت کند و برای رسیدن به این هدف، سیاست افزایش نرخ بهره را در پیش خواهد گرفت.
با افزایش نرخ بهره، افراد و کسب و کارها به پس انداز کردن پول در بانک‌ها و کمتر هزینه کردن تشویق می‌شوند و بدین ترتیب، میزان نقدینگی در بازار – و در نهایت تورم- کاهش خواهد یافت.
در مقابل، کاهش شاخص CPI منجر به اجرای سیاست‌های تسهیل پولی توسط بانک مرکزی شده و نرخ بهره کاهش خواهد یافت. در نتیجه‌ی اجرای سیاست‌های انبساطی، مردم و کسب وکارها تشویق به بیشتر هزینه کردن می‌شوند تا کسادی بازار از بین برود.
برای کسب اطلاعات بیشتر از دلار قوی و تاثیرات آن بر اقتصاد جهانی، می‌توانید به مقاله “خطر دلار قوی چیست” نگاهی بیندازید.
تاثیر شاخص CPI بر نرخ بهره به چه صورت است؟
- اگر شاخص CPI به طور مداوم در حال افزایش باشد، به نحویکه نرخ تورم بالاتر از هدف تورمی بانک مرکزی باقی بماند، تهدیدی برای اقتصاد تلقی شده و برای کاهش تورم، بانک مرکزی نرخ بهره را بالا می‌برد.
- شاخص CPI منفی یا نرخ تورم کمتر از هدف تورمی نیز اقتصاد را تهدید به رکود می‌کند. بانک مرکزی برای مقابله با این تهدید، نرخ بهره را کاهش می‌دهد.
نرخ بهره (Interest Rate)، مهم‌ترین ابزار بانک‌های مرکزی برای کنترل تورم و مقابله با رکود است. بدین صورت که:
- در صورت افزایش تورم، نرخ بهره افزایش یافته و سپرده‌گذاری تشویق می‌شود. در نتیجه، نقدینگی در اقتصاد کم شده و تورم کمتر می‌شود؛
- در صورت کاهش تورم، نرخ بهره کاهش یافته و افراد به خرج کردن و سرمایه‌گذاری بیشتر تشویق می‌شوند. بدین ترتیب، نرخ بهره‌ی کم به عاملی برای تحریک اقتصاد راکد و بازار کساد تبدیل می‌شود.
رابطه شاخص CPI و قیمت طلا چگونه است؟
بنا به آنچه در وبسایت goldpriceforecast آمده است، شاخص CPI مهم‌ترین شاخص تورمی برای بازار طلا محسوب می‌شود. به ویژه آنکه، طلا به طور سنتی یک پوشش‌دهنده در برابر تورم است و افراد از آن برای ثابت نگه داشتن ارزش سرمایه خود در زمان‌های افزایش تورم استفاده می‌کنند.
با بررسی داده‌های تاریخی، می‌توان دید که بین قیمت طلا و شاخص CPI همبستگی مثبت وجود دارد یعنی، هرگاه شاخص CPI افزایش می‌یابد، قیمت طلا نیز افزایش می‌یاید و برعکس. بنابراین، ارزش اسمی طلا با داده‌های CPI تعدیل می‌شود تا حفظ ارزش طلا در دراز مدت را نشان دهد.
البته ذکر این نکته نیز ضروری است که با بررسی قیمت تعدیل شده طلا با شاخص CPI در دوره‌های زمانی کوتاه یا میان مدت، می‌توان دید که گاه قیمت فلز زرد از تورم عقب مانده است. دلیل این امر آن است که قیمت طلا، تنها به تورم‌های بسیار بالا عکس‌العمل نشان می‌دهد و نسبت به تورم‌های کم یا کوتاه‌مدت و یا حتی کاهش قیمت‌ها، عکس‌العمل خاصی ندارد.
در سال‌های اخیر، به دلیل تحولات جهانی و ایفای نقش دلار به عنوان پایگاه امن، هنگامی که شاخص CPI افزایش می‌یابد، دلار نیز تقویت می‌شود و از آنجائی که این نقشی است که به طور سنتی در اختیار طلاست، در نتیجه تقاضا برای طلا کمتر شده و می‌تواند روی قیمت آن تاثیر منفی بگذارد.
بنابراین، به معامله‌گران طلا اکیدا توصیه می‌شود که برای پیش‌بینی روند طلا، تحلیل‌های خود را به شاخص CPI محدود نکنند.
شاخص CPI چه تاثیری بر زندگی روزمره مردم دارد؟
شاخص CPI میزان تورم احساس شده توسط مصرف کنندگان را نشان می‌دهد. با این وجود، در خوانش داده‌های CPI توجه به این نکته اهمیت دارد که شاخص CPI میانگین تورم احساس شده توسط جمعیت هدف را بیان می‌کند. این بدان معناست که ممکن است شخص یا خانواده‌‌ای خاص، تورمی بیشتر یا کمتر از آنچه شاخص CPI نشان می‌دهد حس کند.
به عنوان مثال، اگر در یک خانواده هزینه‌های درمانی بیشتر از متوسط باشد و در عین حال، خدمات درمانی تورم بیشتری نسبت به متوسط داشته باشد، تورمی که این خانواده نسبت به شاخص CPI تجربه می‌کند بیشتر خواهد بود.
چه تفاوتی بین شاخص CPI و شاخص PPI وجود دارد؟
شاخص CPI تغییرات قیمت و تورم را از منظر مصرف کننده اندازه‌گیری می‌کند در حالیکه، شاخص PPI تورم را از دید تولیدکنندگان و فروشندگان ارزیابی می‌کند. به بیانی دیگر، شاخص PPI شاخص تورم تولید کننده است و تورم را یک مرحله زودتر از CPI پیش‌بینی می‌کند.
نتیجه‌گیری
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) فقط یک عدد اقتصادی نیست. این شاخص، نبض تورم و نشانه‌ای از جهت‌گیری سیاست‌های مالی آینده است. برخلاف بسیاری از داده‌های کلان، CPI مستقیماً بر رفتار معامله‌گران و نوسانات بازارهایی مانند فارکس، بورس و رمزارزها اثر می‌گذارد. اگر می‌خواهید تصمیم‌هایسرمایه‌گذاری و معاملاتی دقیق‌تری بگیرید، باید درک درستی از تأثیر داده‌های تورمی بر احساسات بازار داشته باشید.
با پیگیری منظم CPI، ارتباط آن با نرخ بهره و تحلیل انتظارات بازار، می‌توانید به‌جای واکنش، یک قدم جلوتر حرکت کرده و فرصت‌ها را پیش از دیگران شناسایی کنید.
سوالات متداول
شاخص CPI چه چیزی را اندازه‌گیری می‌کند؟
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)یک شاخص مهم اقتصادی است که متوسط تغییرات قیمت سبدی از کالاها و خدمات مصرفی را در یک دوره زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص معمولاً به عنوان معیاری برای سنجش نرخ تورم در اقتصاد کشورها استفاده می‌شود.
تفاوت CPI و Core CPI چیست؟
شاخص CPI تغییرات قیمت سبدی از کالاها و خدمات شامل مواد غذایی، مسکن، پوشاک، حمل‌ونقل، مراقبت‌های بهداشتی و … را محاسبه می‌کند اما، Core CPI نسخه‌ای از CPI است که تأثیر تغییرات قیمت کالاهایی مانند غذا و انرژی را که معمولا نوسانات زیادی دارند، از محاسبه خارج می‌کند.
چگونه شاخص CPI باعث افزایش نرخ بهره می‌شود؟
اگر شاخص CPI افزایش یابد (یعنی تورم مصرف کننده افزایش یابد)، ممکن است بانک مرکزی برای کنترل تورم تصمیم بگیرد که نرخ بهره را افزایش دهد.
افزایش نرخ بهره معمولاً باعث می‌شود که وام‌گیری و مصرف کاهش یابد، که می‌تواند تقاضای عمومی را کاهش دهد و در نتیجه تورم کنترل شود.
