قرارداد آتی چیست؟
آبان 26, 1403
مقدمه
در بازارهای مالی قراردادهای آتی یکی از راهکارهای موثر برای کاهش ریسک و بهره‌برداری از فرصت‌های قیمتی آینده به شمار می‌روند. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و معامله‌گران باتجربه از این قراردادها برای بهبود بازدهی و کاهش زیان‌های احتمالی استفاده می‌کنند. این مقاله به طور جامع سازوکار قراردادهای آتی، مزایا و معایب آن‌ها و استراتژی‌های مؤثر در به کارگیری این ابزار مالی را بررسی می‌کند. اگر قصد دارید با نگاهی دقیق‌تر به این مفهوم بپردازید و دانش خود را در زمینه‌ی معاملات آتی ارتقا دهید، این مقاله به شما کمک خواهد کرد تا با آمادگی بیشتری در بازارهای مالی قدم بردارید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید ...
تعریف قرارداد آتی (Futures)
بنا به صفحه Wikipedia مربوط به futures contract، قرارداد آتی نوعی قرارداد مالی است که بین دو طرف (خریدار و فروشنده) بسته می‌شود و آن‌ها را متعهد می‌کند تا دارایی خاصی را در تاریخ معینی در آینده و با قیمتی از پیش تعیین‌شده مبادله کنند. این دارایی‌ها می‌تواند شامل مواردی مانند کالاها (مثل نفت، گندم و طلا)، ارزهای خارجی (مثل یورو/دلار)، شاخص‌های مالی (مثل S&P 500) و حتی سهام شرکت‌ها (مثل سهام اپل یا مایکروسافت) باشد. قراردادهای آتی، به دلیل ساختار استاندارد خود و نظارت نهادهای رسمی، یکی از ابزارهای پرکاربرد در بازارهای مالی محسوب می‌شوند و عمدتاً در بورس‌های رسمی مانند بورس کالای شیکاگو (CME) و بورس بین‌المللی معاملات مالی و مشتقات (ICE) مورد معامله قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های مهم قرارداد آتی
قراردادهای آتی با انعطاف‌پذیری بالا، امکان مدیریت ریسک و نظارت شفاف، به یکی از ابزارهای محبوب در معاملات مالی تبدیل شده‌اند. برای آشنایی با جزئیات هر ویژگی، بخش‌های زیر را مطالعه کنید:
انعطاف‌پذیری در معاملات
قراردادهای آتی به معامله‌گران این امکان را می‌دهند که بدون نیاز به داشتن مالکیت واقعی دارایی، از تغییرات و نوسانات قیمت آن بهره‌مند شوند. این انعطاف‌پذیری به معامله‌گران کمک می‌کند که در شرایط مختلف بازار، از فرصت‌های سودآوری استفاده کنند، چه در زمان افزایش قیمت‌ها و چه در زمان کاهش آن‌ها.
مدیریت ریسک
یکی از ویژگی‌های اصلی قراردادهای آتی، امکان مدیریت ریسک است. سرمایه‌گذاران می‌توانند با تنظیم قراردادها، از زیان‌های ناشی از نوسانات قیمتی در آینده جلوگیری کنند. این ویژگی به ویژه برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذارانی که به دنبال حفاظت از ارزش دارایی‌های خود هستند، اهمیت بسیاری دارد و به آن‌ها کمک می‌کند تا سود بالقوه خود را تضمین کنند.
شفافیت و نظارت
قراردادهای آتی در بورس‌های رسمی تحت نظارت سازمان‌های مالی به صورت استاندارد تنظیم می‌شوند. این ویژگی باعث افزایش شفافیت در قیمت‌ها و کاهش ریسک‌های مربوط به تقلب یا عدم انجام تعهدات می‌شود. شفافیت موجود در بازارهای رسمی به سرمایه‌گذاران اطمینان می‌دهد که در محیطی منظم و قانون‌گذاری شده سرمایه‌گذاری می‌کنند.
این ویژگی‌ها قراردادهای آتی را به ابزاری محبوب برای معامله‌گران حرفه‌ای تبدیل کرده که به دنبال استفاده بهینه از نوسانات قیمت و محافظت از سرمایه‌های خود هستند.
انواع قراردادهای آتی
بنا به مقاله‌ای که در وبسایت investopedia در رابطه با قراردادهای آتی منتشر شده است، انواع قراردادهای آتی عبارتند از:
- قراردادهای آتی استاندارد (Futures Contracts): این قراردادها در بورس‌های رسمی و بر اساس شرایط مشخصی مانند تاریخ سررسید و مقدار دارایی تعیین شده و به‌طور گسترده در دسترس معامله‌گران هستند. قراردادهای آتی استاندارد برای کالاها، ارزها و دیگر دارایی‌های مالی مانند شاخص‌های سهام معامله می‌شوند و از نقدشوندگی و شفافیت بالایی برخوردارند.
- قراردادهای آتی غیر استاندارد یا توافق‌نامه‌های فرعی (Forwards): این نوع قراردادها به‌طور مستقیم بین طرفین و با شرایطی که خودشان تعیین می‌کنند تنظیم می‌شوند و در بازارهای خارج از بورس (فرابورس یا OTC) معامله می‌شوند. قراردادهای فرعی به دلیل امکان سفارشی‌سازی بالا، مناسب معاملات خاص و پیچیده هستند، اما به دلیل عدم استانداردسازی، نقدشوندگی و نظارت کمتری دارند.
- قراردادهای آتی دارایی‌های مالی (Financial Futures): این قراردادها شامل دارایی‌های مالی مانند شاخص‌های سهام، اوراق قرضه و ارزها هستند و به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا از تغییرات قیمتی این دارایی‌ها بهره ببرند. قراردادهای آتی مالی به دلیل شفافیت، نقدشوندگی بالا و استفاده در پوشش ریسک (هج)، از محبوبیت زیادی در بین معامله‌گران برخوردارند.
- قراردادهای آتی کالاها (Commodity Futures): قراردادهای آتی کالاها به‌ویژه برای دارایی‌های فیزیکی مانند نفت، طلا و محصولات کشاورزی کاربرد دارند. این قراردادها به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کالاها اجازه می‌دهند تا قیمت‌ها را برای آینده قفل کنند و نوسانات قیمت را مدیریت کنند.
- قراردادهای آتی ارزی (Currency Futures): قراردادهای آتی ارز، ریسک نوسانات ارزی را کاهش داده و نرخ تبادل ارزها را برای تاریخ معینی در آینده تعیین می‌کنند. این قراردادها به‌ویژه برای شرکت‌های بین‌المللی که معاملات ارزی دارند، کاربردی است و در بورس‌های معتبر معامله می‌شوند.
- قراردادهای آتی نرخ بهره (Interest Rate Futures): این قراردادها بر روی نرخ بهره ابزارهای مالی نظیر اوراق قرضه متمرکز هستند و به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا تغییرات نرخ بهره را پوشش دهند یا از آن‌ها سود ببرند. این قراردادها برای نهادهای مالی و شرکت‌هایی که به نرخ بهره حساس هستند، گزینه مناسبی برای مدیریت ریسک است.
- قراردادهای آتی سهام (Single Stock Futures): این قراردادها به معامله‌گران امکان می‌دهند تا یک سهام خاص را برای تحویل در آینده خرید یا فروش کنند و به همین دلیل برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاری و سود بردن از نوسانات قیمتی سهام بسیار محبوب است.
نحوه عملکرد قراردادهای آتی
عملکرد قراردادهای آتی به گونه‌ای است که خریدار و فروشنده در تاریخ سررسید متعهد به مبادله دارایی مورد توافق خود با قیمتی از پیش تعیین شده می‌باشند. این قراردادها می‌توانند برای کالاهایی مانند فلزات، انرژی و محصولات کشاورزی یا شاخص‌ها و ارزهای مختلف به کار روند و به معامله‌گران فرصت می‌دهند که از نوسانات قیمت در آینده بهره‌مند شوند.
مراحل عملکرد قرارداد آتی
مراحل عملکرد قرارداد آتی عبارتند از:
- تعیین قیمت و تاریخ سررسید: خریدار و فروشنده با توجه به پیش‌بینی‌های خود، قیمت و تاریخ تسویه قرارداد را تعیین می‌کنند.
- واریز وجه تضمین: جهت کاهش ریسک و اطمینان از انجام تعهدات طرفین، معمولاً وجه تضمین به عنوان سپرده اولیه نزد کارگزار یا اتاق پایاپای پرداخت می‌شود.
- بهره‌گیری از موقعیت‌های خرید و فروش: معامله‌گران می‌توانند با موقعیت خرید یا فروش در قراردادهای آتی، از افزایش یا کاهش قیمت دارایی در آینده سود ببرند.
به این ترتیب، قراردادهای آتی به معامله‌گران امکان می‌دهند که بدون نیاز به داشتن مالکیت فوری، به صورت پویا و استراتژیک در بازارهای مختلف فعالیت کنند.
تفاوت قراردادهای آتی با قراردادهای نقدی (Spot)
- استفاده از اهرم مالی: معامله‌گران در قراردادهای آتی می‌توانند با واریز وجه تضمین، از اهرم استفاده کنند و موقعیت‌های بزرگتری را با سرمایه اولیه محدود ایجاد کنند. در حالی که این امکان در معاملات نقدی عموماً وجود ندارد.
- مدیریت ریسک بلندمدت: قراردادهای آتی به دلیل خاصیت تسویه در آینده، به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند که ریسک‌های بلندمدت را مدیریت کنند. این در حالی است که قراردادهای نقدی برای معاملاتی با تسویه سریع و هدف بهره‌برداری از نوسانات کوتاه‌مدت به کار می‌روند.
مزایای استفاده از قراردادهای آتی
- مدیریت ریسک: قراردادهای آتی به معامله‌گران اجازه می‌دهند ریسک‌های ناشی از نوسانات غیرمنتظره قیمت را کاهش دهند. برای مثال، کشاورزی که نگران کاهش قیمت محصولاتش است، می‌تواند با فروش قرارداد آتی، قیمت محصول خود را تثبیت کند.
- امکان استفاده از اهرم مالی: اهرم مالی به معامله‌گران این امکان را می‌دهد که با سرمایه‌ای کمتر، به موقعیت‌های بزرگتری در بازار دست یابند و بازدهی سرمایه خود را بهبود بخشند.
- سودآوری در هر دو جهت بازار: قراردادهای آتی به معامله‌گران امکان می‌دهند هم در بازارهای صعودی و هم در بازارهای نزولی سود کسب کنند.
- تنوع در دارایی‌ها: این قراردادها برای دارایی‌های مختلف از جمله کامودیتی ها، سهام، ارزها و شاخص‌ها در دسترس هستند، که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد سبد خود را متنوع کنند و به طور همزمان در چندین بازار فعالیت کنند.
معایب و محدودیت‌های قراردادهای آتی
- پیچیدگی و نیاز به تجربه بالا: استفاده از قراردادهای آتی نیازمند دانش و تجربه کافی است و برای معامله‌گران مبتدی ممکن است دشوار باشد.
- ریسک اهرم بالا: استفاده از اهرم می‌تواند منجر به سود یا زیان‌های بسیار بالایی شود و در صورت اشتباه معامله‌گر، زیان‌ها ممکن است فراتر از سرمایه اولیه باشد.
- خطر نقدینگی: برخی قراردادهای آتی ممکن است نقدینگی (liquidity) کافی نداشته باشند، به ویژه در بازارهای خاص که معامله‌گران کمی فعالیت دارند.
- لزوم مدیریت زمان انقضا: قراردادهای آتی تاریخ انقضا دارند و معامله‌گر باید برای جلوگیری از تحویل فیزیکی دارایی یا از دست دادن ارزش قرارداد، زمان انقضا را مدیریت کند.
استراتژی‌های معاملاتی بر اساس قراردادهای آتی
معامله‌گران حرفه‌ای از استراتژی‌های متعددی در معاملات آتی استفاده می‌کنند تا بازدهی خود را به حداکثر و ریسک‌ها را به حداقل برسانند. برخی از این استراتژی‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
هجینگ (Hedging)
استراتژی هجینگ یکی از رایج‌ترین استراتژی‌ها در معاملات آتی است که برای محافظت از دارایی‌های اصلی در برابر نوسانات قیمت به کار می‌رود. معامله‌گران با استفاده از هجینگ، ریسک کاهش یا افزایش قیمت دارایی خود را پوشش می‌دهند. به عنوان مثال، شرکت‌های نفتی می‌توانند با خرید یا فروش قراردادهای آتی نفت، از خود در برابر کاهش قیمت احتمالی در آینده محافظت کنند. این استراتژی به خصوص برای شرکت‌ها و تولیدکنندگانی که به طور مستقیم در معرض ریسک‌های قیمتی هستند، بسیار کاربردی است.
آربیتراژ
استراتژی آربیتراژ به معامله‌گران این امکان را می‌دهد تا از اختلاف قیمت بین بازارهای مختلف یا بین قراردادهای آتی با تاریخ‌های متفاوت، سود کسب کنند. معامله‌گران حرفه‌ای با خرید دارایی در بازاری که قیمت پایین‌تری دارد و فروش آن در بازاری که قیمت بالاتری دارد، می‌توانند از این اختلاف قیمت بهره‌برداری کنند. این استراتژی نیازمند نظارت دقیق بر بازار و شناسایی سریع فرصت‌های معاملاتی است و اغلب در بازه‌های زمانی کوتاه انجام می‌شود.
اسپرد معاملاتی
در استراتژی اسپرد معاملاتی، معامله‌گران همزمان موقعیت‌های خرید و فروش را در قراردادهای آتی مختلف می‌گیرند تا از تغییرات نسبی قیمت‌ها سود ببرند. برای مثال، معامله‌گر ممکن است یک قرارداد آتی خرید و یک قرارداد دیگر فروش باز کند که تاریخ سررسید یا نوع دارایی آن‌ها متفاوت باشد. این استراتژی زمانی سودآور است که تفاوت قیمت بین دو قرارداد بیشتر شود. اسپرد معاملاتی به دلیل کاهش نسبی ریسک در مقایسه با خرید یا فروش ساده یک قرارداد، نزد معامله‌گران محبوب است.
استراتژی‌های مبتنی بر روند
در این استراتژی، معامله‌گران با شناسایی روندهای قوی صعودی یا نزولی در بازار، از نقاط ورود و خروج مناسب برای کسب سود استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، اگر یک روند صعودی قوی در قیمت یک دارایی مشاهده شود، معامله‌گر ممکن است موقعیت خرید باز کند و با ادامه‌ی روند از این افزایش قیمت سود کسب کند. برعکس، در روند نزولی، با گرفتن موقعیت فروش، از کاهش قیمت بهره‌برداری می‌کند. این استراتژی نیاز به تحلیل فنی دقیق دارد و برای شناسایی صحیح روندها و نقاط مناسب ورود و خروج از ابزارهای تحلیل تکنیکال استفاده می‌شود.
هر یک از این استراتژی‌ها، بسته به شرایط بازار و مهارت معامله‌گر، می‌تواند بازدهی و ریسک‌های مختلفی داشته باشد و به کارگیری صحیح آن‌ها نیازمند تجربه و دانش کافی است.
نحوه تسویه قراردادهای آتی
تسویه قراردادهای آتی به دو روش اصلی انجام می‌شود: تسویه فیزیکی و تسویه نقدی.
- تسویه فیزیکی: در این روش، دارایی فیزیکی در تاریخ سررسید به خریدار تحویل داده می‌شود. این روش بیشتر در بازارهای کالایی مانند نفت، گاز و فلزات رایج است.
- تسویه نقدی: در این روش، معامله‌گران اختلاف قیمت بین قیمت توافق شده و قیمت بازار در تاریخ سررسید را به صورت نقدی تسویه می‌کنند.
تسویه قراردادهای آتی عموماً از طریق اتاق‌های پایاپای (Clearing Houses) انجام می‌شود که به عنوان واسطه‌ای بین طرفین عمل کرده و خطرات ناشی از عدم تعهدات را کاهش می‌دهند.
مدیریت ریسک با استفاده از قراردادهای آتی
مدیریت ریسک در قراردادهای آتی اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از روش‌های موثر مدیریت ریسک، استفاده از استراتژی هجینگ است که به معامله‌گران اجازه می‌دهد دارایی‌های خود را در برابر نوسانات قیمت محافظت کنند. همچنین، شرکت‌های بین‌المللی می‌توانند از قراردادهای آتی برای کاهش ریسک‌های ارزی استفاده کنند تا از تأثیر نوسانات نرخ‌های ارز بر سود و زیان خود جلوگیری کنند.
تاثیر نوسانات قیمت بر قراردادهای آتی
نوسانات قیمت تأثیرات بسیاری بر قراردادهای آتی دارد و می‌تواند فرصت‌ها و چالش‌های مختلفی برای معامله‌گران به همراه داشته باشد. از یک سو، معامله‌گران می‌توانند از اختلاف قیمت بین زمان انعقاد و سررسید قرارداد سود ببرند. از سوی دیگر، نوسانات شدید ممکن است به زیان‌های سنگین منجر شود. در نتیجه، مدیریت ریسک و استفاده از تحلیل‌های دقیق بازار برای معامله‌گران ضروری است.
قراردادهای آتی در بازارهای کالا و ارز
قراردادهای آتی در بازارهای کالا و ارز یکی از ابزارهای مهم مالی برای مدیریت ریسک و تثبیت قیمت‌ها هستند. به عنوان مثال، شرکت‌های بزرگ نفتی می‌توانند با استفاده از قراردادهای آتی قیمت نفت را در آینده تثبیت کنند. در بازار ارز، شرکت‌های بین‌المللی از قراردادهای آتی برای محافظت از نوسانات نرخ ارز استفاده می‌کنند.
مثال‌هایی از موفقیت در معاملات قراردادهای آتی
در سال ۲۰۰۸، بازار نفت جهانی با افزایش شدیدی در قیمت‌ها روبه‌رو شد که بخشی از آن ناشی از افزایش تقاضا و محدودیت‌های عرضه بود. بسیاری از معامله‌گران حرفه‌ای و سرمایه‌گذاران که توانسته بودند به‌درستی روند صعودی بازار را پیش‌بینی کنند، از قراردادهای آتی نفت برای بهره‌برداری از این فرصت استفاده کردند.
یکی از موفق‌ترین استراتژی‌های آن دوره شامل خرید قراردادهای آتی نفت بود. معامله‌گران با تحلیل شرایط بازار و استفاده از داده‌های اقتصادی و سیاسی، به این نتیجه رسیدند که قیمت نفت به احتمال زیاد در آینده نزدیک افزایش خواهد یافت. از همین رو، آن‌ها قراردادهای آتی را با قیمت پایین‌تری خریداری کردند و به انتظار نشستند تا قیمت نفت در آینده افزایش یابد.
با افزایش قیمت نفت به دلیل عوامل مختلف مانند کاهش تولید توسط کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، رشد تقاضا در کشورهای در حال توسعه و بحران‌های سیاسی در مناطق نفت‌خیز، ارزش این قراردادها به شدت بالا رفت. معامله‌گرانی که قراردادهای آتی را در قیمت‌های پایین‌تری خریده بودند، موفق به فروش این قراردادها در قیمت‌های بسیار بالاتری شدند و سودهای بزرگی کسب کردند.
این مثال نشان می‌دهد که چطور تحلیل دقیق بازار، درک درست از شرایط اقتصادی و استفاده‌ی به‌موقع از قراردادهای آتی می‌تواند منجر به موفقیت‌های مالی چشمگیری شود. البته این موفقیت نیازمند آگاهی از ریسک‌های موجود و توانایی مدیریت آن‌ها است، زیرا چنین موقعیت‌هایی همواره با خطرات زیادی همراه هستند و کوچک‌ترین اشتباهی می‌تواند منجر به زیان‌های سنگین شود.
نتیجه‌گیری
قراردادهای آتی ابزاری مهم در بازارهای مالی برای مدیریت ریسک و بهره‌برداری از نوسانات قیمت به‌شمار می‌آیند. با وجود مزایا و فرصت‌های فراوان، استفاده از این ابزار نیازمند دانش و تجربه کافی است. معامله‌گرانی که با قراردادهای آتی آشنا هستند می‌توانند از این ابزار برای کاهش ریسک‌های مالی و بهبود بازدهی سرمایه خود بهره ببرند.
Copy link
Copied!
