آیا تا به حال شده است که فقط به خاطر از دست ندادن یک فرصت، وارد معامله‌ای شوید؟ اگر پاسختان مثبت است، احتمالا تجربه‌ای از فومو داشته‌اید. مفهومی روان‌شناختی که به معنای ترس از جا ماندن است و در بازارهای مالی، یکی از رایج‌ترین دام‌های ذهنی برای معامله‌گران محسوب می‌شود.
فومو باعث می‌شود بدون تحلیل کافی و صرفا با اتکا به هیجانات خود یا پیام‌های شبکه‌های اجتماعی تصمیم بگیرید و همین موضوع می‌تواند آغازگر یک چرخه زیان‌بار در معاملات باشد.
در این مقاله از بروکر آرون گروپس، به شما توضیح خواهیم داد که فومو دقیقا چیست، چه تفاوتی با مفاهیمی مانند فاد (FUD) دارد، چرا در بازارهایی مانند کریپتو و فارکس شدت بیشتری پیدا می‌کند و چگونه می‌توان آن را با درک درست و برنامه‌ریزی هدفمند کنترل کرد. پس در ادامه این مقاله همراه ما باشید.
نکات کلیدی:
|
فومو (FOMO) در بازارهای مالی چیست؟
فومو یا Fear of Missing Out به معنای «ترس از جا ماندن» یکی از رایج‌ترین تله‌های روانی در بازارهای مالی است. این ترس زمانی شکل می‌گیرد که معامله‌گر حس کند ممکن است یک فرصت سودآور را از دست بدهد و صرفا به همین دلیل، بدون تحلیل منطقی و بدون در نظر گرفتن شرایط واقعی بازار، وارد معامله شود.
در فضای معاملاتی، فومو اغلب در قالب تصمیمات عجولانه و هیجانی ظاهر می‌شود، مثلا زمانی که قیمت یک ارز دیجیتال یا سهم به سرعت در حال افزایش است و فرد با خود می‌گوید: «اگر الان نخرم، دیگه دیر میشه!» همین احساس، افراد را به خرید در اوج قیمت سوق می‌دهد که ریسک سقوط ناگهانی قیمت زیاد است.
جالب آنکه فومو فقط مختص معامله‌گران تازه‌کار نیست. حتی، تریدرهای حرفه‌ای و سرمایه‌گذاران باتجربه هم در برابر این وسوسه آسیب‌پذیرند. تفاوت اینجاست که حرفه‌ای‌ها یاد گرفته‌اند چگونه احساسات خود را کنترل کنند و به استراتژی‌های از پیش تعیین شده پایبند بمانند.
در نهایت، فومو باعث می‌شود شما به جای تحلیل، با احساسات خود معامله کنید، احساساتی مانند حرص، ترس یا حتی حسادت که دقیقا همان نقطه‌ای هستند که مسیر ضرر آغاز می‌شود. معامله‌گری موفق نه با هیجان، بلکه با نظم، تحلیل و کنترل احساسات ساخته می‌شود.
منبع : Coinmarketcap
ریشه‌های روان شناختی فومو
فومو، فقط یک واکنش لحظه‌ای نیست، بلکه ریشه در ساختار روانی ما دارد و از نیازهای بنیادین انسانی سرچشمه می‌گیرد. این پدیده ترکیبی از چند عامل روان شناختی است که در ادامه آنها را توضیح داده‌ایم:
- نیاز به تعلق و پذیرش اجتماعی؛
- مقایسه اجتماعی؛
- عزت نفس پایین و اضطراب؛
- نیازهای برآورده نشده روانی؛
- مدل سایبرنتیک (فرآیند ارزیابی ذهنی)؛
- تجربیات منفی گذشته؛
- پاسخ استرسی مغز؛
- تیپ‌های شخصیتی.
در ادامه، هر یک از موارد فوق را توضیح می‌دهیم.
نیاز به تعلق و پذیرش اجتماعی
ما انسان‌ها به طور غریزی دوست داریم بخشی از یک جمع باشیم و احساس کنیم که از تجربیات مشترک عقب نمانده‌ایم. وقتی می‌بینیم دیگران در موقعیت‌های خاصی هستند که ما در آن حضور نداریم (مثلا یک رشد قیمتی مهم در بازار یا یک مهمانی خاص)، مغز این موقعیت را به صورت «طرد شدن» یا «جاماندگی» تفسیر می‌کند. این حس، یکی از پایه‌های شکل‌گیری فومو است.
مقایسه اجتماعی
ما به طور ناخودآگاه زندگی خود را با دیگران مقایسه می‌کنیم. وقتی در شبکه‌های اجتماعی می‌بینیم دیگران با معاملات خود سود کلان کرده‌اند یا در حال تجربه لحظات خاصی هستند، ذهن ما دچار قضاوت می‌شود: «من عقب افتاده‌ام». این مقایسه اغلب ناعادلانه است، چون چیزی که می‌بینیم فقط بخش زیبای ماجراست، نه واقعیت کامل آن.
عزت نفس پایین و اضطراب
افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارند یا از اضطراب مزمن رنج می‌برند، بیشتر در معرض فومو هستند. در چنین شرایطی، کوچک‌ترین خبر از سود دیگران می‌تواند باعث شود فرد احساس کند که بی‌کفایت است یا در حال باختن بازی زندگی است.
نیازهای برآورده نشده روانی
فومو گاهی نشان‌دهنده این است که برخی از نیازهای درونی ما مثل حس شایستگی، استقلال یا ارتباط عاطفی ارضا نشده‌اند. اگر این نیازها در زندگی روزمره تأمین نشوند، فرد بیشتر مستعد این است که با مشاهده موفقیت یا تجربه دیگران، احساس کمبود و عقب ماندگی کند.
مدل سایبرنتیک (فرآیند ارزیابی ذهنی)
مغز انسان همیشه در حال ارزیابی است که «آیا تصمیم من درست بوده است یا نه؟» در حالت فومو، این سیستم ارزیابی مختل می‌شود. فرد به جای تمرکز بر روی اهداف شخصی، درگیر این فکر می‌شود که «نکند راه اشتباهی را انتخاب کرده‌ام؟» و این اتفاق باعث تصمیم‌گیری‌های عجولانه می‌شود.
تجربیات منفی گذشته
کسانی که در گذشته احساس طرد، شکست یا حذف شدن را تجربه کرده‌اند، نسبت به موقعیت‌های مشابه در آینده حساس‌تر هستند. برای همین، با دیدن هر نشانه‌ای از «عقب ماندن»، دوباره همان زخم قدیمی برایشان زنده می‌شود.
پاسخ استرسی مغز
وقتی احساس می‌کنیم که در حال از دست دادن چیزی هستیم، مغز واکنش استرسی نشان می‌دهد. آمیگدال، بخشی از مغز که مسئول ترس و اضطراب است، فعال می‌شود و بدن وارد حالت «جنگ یا گریز» می‌شود، حالتی که منطق را خاموش و هیجان را روشن می‌کند.
تیپ‌های شخصیتی
تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهند که افرادی با ویژگی‌های شخصیتی مانند روان‌رنجوری و برون‌گرایی، بیش از دیگران فومو را تجربه می‌کنند. در مقابل، کسانی که وظیفه‌شناس و خودکنترل هستند، کمتر تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند.
چرا فومو در بازار کریپتو و فارکس شدیدتر است؟
فومو در همه بازارهای مالی وجود دارد، اما در بازارهای کریپتو و فارکس شدت و سرعت بیشتری دارد. دلیل این موضوع، ترکیبی از ویژگی‌های خاص این دو بازار و واکنش‌های روانی معامله‌گران است. در ادامه، دلایل اینکه که چرا این پدیده در این دو بازار بیشتر دیده می‌شوند را توضیح داده‌ایم.
- نوسانات شدید و طمع سودهای لحظه‌ای؛
- فعالیت ۲۴ ساعته بدون توقف؛
- تأثیر شدید شبکه‌های اجتماعی و اینفلوئنسرها؛
- ورود ساده و بدون آموزش کافی؛
- نبود نظارت و اطلاعات نامتقارن؛
- سوگیری‌های ذهنی و واکنش‌های احساسی.
در ادامه، دقیق‌تر با تاثیرات عوامل فوق آشنا می‌شوید.
نوسانات شدید و طمع سودهای لحظه‌ای
بازار ارزهای دیجیتال و فارکس به شدت پرنوسان هستند. کافی است در عرض چند دقیقه قیمت یک کوین یا جفت‌ارز چند درصد جابه‌جا شود تا ذهن معامله‌گر به جای تحلیل، دچار هیجان شود. این نوسانات بالا باعث می‌شود افراد احساس کنند اگر همین حالا وارد نشوند، فرصت طلایی را از دست می‌دهند.
فعالیت ۲۴ ساعته بدون توقف
بر خلاف بورس‌های سنتی، بازار فارکس و کریپتو شبانه‌روزی و حتی در روزهای تعطیل هم فعال هستند. این ویژگی باعث می‌شود معامله‌گر همیشه احساس کند ممکن است در زمان استراحت یا خواب، یک حرکت مهم قیمتی را از دست بدهد. این فشار دائمی می‌تواند ذهن را وارد حالت اضطراب و واکنش‌های سریع و احساسی کند.
تأثیر شدید شبکه‌های اجتماعی و اینفلوئنسرها
در فضای توییتر، تلگرام و ردیت، دائم با پیام‌هایی از سودهای بزرگ، سیگنال‌های عجیب و تحلیل‌های جنجالی مواجه می‌شویم. این محتواها معمولا بدون بررسی دقیق منتشر می‌شوند و باعث می‌شوند معامله‌گر با خود بگوید: «همه دارن سود می‌برن، من چرا جا بمونم؟» این فضای پرهیاهو ذهنیت گله‌ای را فعال می‌کند، یعنی تصمیم‌گیری صرفا بر اساس تقلید از دیگران است.
ورود ساده و بدون آموزش کافی
ثبت‌نام در صرافی‌های کریپتو یا بروکرهای فارکس بسیار ساده است و معمولا با سرمایه کم هم می‌توان شروع کرد. همین موضوع باعث جذب بسیاری از افراد تازه‌کار می‌شود که هنوز با مفاهیم پایه‌ای مانند مدیریت ریسک یا کنترل احساسات آشنا نیستند. این دسته از معامله‌گران به مراتب بیشتر در دام فومو می‌افتند.
نبود نظارت و اطلاعات نامتقارن
بازار کریپتو به ویژه، هنوز تحت قوانین سخت‌گیرانه‌ای قرار ندارد. در نتیجه پروژه‌های ضعیف یا حتی کلاهبرداری‌ها هم در آن رایج هستند. تبلیغات فریبنده یا شایعات تایید نشده باعث می‌شوند افراد بدون بررسی دقیق، تصمیم به خرید بگیرند تا مبادا از «فرصت» عقب بمانند.
سوگیری‌های ذهنی و واکنش‌های احساسی
طمع برای سود سریع و ترس از اینکه از سود جا بمانیم، دو موتور اصلی فومو هستند. سوگیری تأییدی باعث می‌شود معامله‌گر فقط اطلاعاتی را ببیند که تصمیمش را برای ورود به بازار تقویت می‌کنند و در مقابل هشدارها را نادیده می‌گیرد.
غریزه جمعی نیز ذهن را وادار می‌کند که فکر کند «اگر همه می‌خرند، حتما دلیل خوبی دارد» در حالی که ممکن است فقط یک هیجان زودگذر باشد.
اثرات منفی فومو بر تصمیم‌گیری معامله‌گر
FOMO یکی از خطرناک‌ترین تله‌های روانی در مسیر معامله‌گری است. این احساس، ذهن را از تحلیل منطقی منحرف کرده و فرد را به واکنش‌های هیجانی، ناپایدار و گاه پرخطر سوق می‌دهد. در ادامه، مهم‌ترین اثرات منفی فومو بر فرآیند تصمیم‌گیری معامله‌گران را بررسی می‌کنیم:
ورود یا خروج عجولانه از معاملات
وقتی فومو فعال می‌شود، معامله‌گر بدون تحلیل کافی و صرفا به دلیل ترس از جا ماندن از سود، وارد یک موقعیت معاملاتی می‌شود.
نتیجه؟ خرید در اوج قیمت یا خروج زودهنگام از یک موقعیت سودآور.
در هر دو حالت، تصمیم‌گیری احساسی جایگزین منطق می‌شود و احتمال ضرر افزایش می‌یابد.
نادیده گرفتن برنامه معاملاتی
هر تریدر حرفه‌ای می‌داند که پایبندی به استراتژی شخصی، ستون اصلی موفقیت است. اما فومو این نظم را به هم می‌زند: قوانین مدیریت ریسک نادیده گرفته می‌شوند، حد ضرر فراموش می‌شود و نقاط ورود/خروج از پیش تعریف شده کنار گذاشته می‌شوند. در نتیجه معاملاتی بی‌نظم و ناپایدار با سوددهی پایین نصیب تریدر می‌شود.
معامله‌گری بیش از حد (Overtrading)
ترس از دست دادن فرصت‌ها باعث می‌شود فرد مدام از یک معامله به معامله دیگر بپرد، حتی وقتی هیچ سیگنال معتبری وجود ندارد. این رفتار، نه تنها هزینه‌های معاملاتی را بالا می‌برد (کمیسیون، اسپرد و غیره)، بلکه ذهن را هم به شدت خسته و فرسوده می‌کند.
افزایش غیرمنطقی ریسک
فومو ممکن است معامله‌گر را به سمت باز کردن پوزیشن‌های بزرگ یا استفاده بیش از حد از اهرم (Leverage) بکشاند. این تصمیمات پرریسک، مخصوصا در بازارهای پرنوسان، می‌توانند به زیان‌های سنگین و جبران‌ناپذیر منجر شوند.
فشار روانی و فرسودگی ذهنی
احساس اجبار برای از دست ندادن فرصت، ذهن را در حالت آماده باش دائمی نگه می‌دارد. نتیجه آن اضطراب، پشیمانی، بی‌خوابی و در نهایت تحلیل رفتن تمرکز و توان تصمیم‌گیری است. این حالت می‌تواند فرد را وارد چرخه باخت‌های پی‌درپی کند.
سوگیری تأییدی
در وضعیت فومو، ذهن به طور ناخودآگاه فقط دنبال اطلاعاتی می‌گردد که تصمیم احساسی شما را تأیید کند و شواهد مخالف را نادیده می‌گیرد. این نوع برداشت گزینشی، قدرت تحلیل را کاهش داده و ریسک‌پذیری را افزایش می‌دهد.
ذهنیت گله‌ای
یکی دیگر از تبعات فومو، پیروی کورکورانه از رفتار جمعی است. اگر همه در حال خرید هستند، پس من هم باید بخرم! این طرز فکر باعث ایجاد حباب‌های قیمتی و سقوط‌های ناگهانی می‌شود و معامله‌گرانی که دیر وارد شده‌اند، اغلب بیشترین ضرر را متحمل می‌شوند.
معامله‌گری انتقام‌جویانه
زمانی که یک معامله‌گر تحت تأثیر فومو متضرر می‌شود، ممکن است بدون فکر وارد معاملات بعدی شود تا ضرر را جبران کند. این نوع از معاملات تلافی‌جویانه، معمولا با ریسک بالاتر و تمرکز پایین‌تر انجام می‌شوند و احتمال زیان‌های بیشتر را افزایش می‌دهند.
چگونه فومو را در ترید کنترل کنیم؟
برای کنترل فومو در معاملات، مهم‌ترین کار این است که احساسات را از فرآیند تصمیم‌گیری جدا کنیم و بر اساس منطق، تحلیل و برنامه‌ریزی پیش برویم. فومو زمانی قدرت می‌گیرد که معامله‌گر بدون تحلیل کافی و صرفا از روی ترس یا هیجان وارد بازار شود. راهکارهای زیر به شما کمک می‌کنند تا واکنش‌های احساسی را مهار کرده و معاملات آگاهانه‌تری داشته باشید:
۱. به داده‌های معتبر تکیه کنید
پیش از هر تصمیم معاملاتی، اطلاعات را از منابع رسمی و قابل اعتماد (مانند اخبار اقتصادی معتبر یا تحلیل‌های تکنیکال دقیق) بررسی کنید. از واکنش‌های سریع به توییت‌ها، شایعات گروه‌های تلگرامی یا پست‌های تبلیغاتی خودداری کنید. درست تحلیل کنید، نه صرفا تقلید از دیگران.
۲. واقع‌بین باشید، نه آرمان‌گرا
سودهای بزرگ یک شبه اتفاق نمی‌افتند. بازار ترکیبی از برد و باخت است. با درک این واقعیت، اهداف سود و سطوح ریسک خود را منطقی تعیین کنید و بدانید که حتی حرفه‌ای‌ترین تریدرها هم ضرر می‌کنند.
۳. قبل از ورود، نسبت ریسک به پاداش را بسنجید
پیش از هر معامله، از خود بپرسید: «در صورت ضرر، چه مقدار از سرمایه‌ام را حاضرم از دست بدهم؟ و در صورت موفقیت، چقدر سود می‌کنم؟» اگر پاداش بالقوه ارزش ریسک را نداشت، وارد آن معامله نشوید. حتی اگر بازار در حال صعود باشد.
۴. برای هر معامله حد ضرر و حد سود مشخص کنید
تعیین حد ضرر (Stop Loss) و حد سود (Take Profit) از مهم‌ترین ابزارهای کنترل احساسات هستند. این کار باعث می‌شود هنگام نوسانات بازار، تصمیم‌گیری عجولانه نکنید و از رفتارهای تکانشی دور بمانید.
۵. یک برنامه معاملاتی منسجم داشته باشید
برنامه‌ای بنویسید که شامل هدف، نوع معاملات، استراتژی ورود و خروج و قوانین مدیریت سرمایه باشد. سپس به آن پایبند بمانید. اگر برنامه ندارید، یعنی بر اساس احساسات خود جلو می‌روید.
۶. بپذیرید که فرصت‌ها تمام نمی‌شوند
بازار همیشه فرصت‌های تازه‌ای ارائه می‌دهد. اگر یک حرکت را از دست دادید، نگران نباشید؛ معامله‌ای که با برنامه درست باشد، بهتر از ورود هیجانی به موقعیتی است که نمی‌شناسید.
۷. از مقایسه با دیگران پرهیز کنید
پیشرفت خود را با موفقیت‌های دیگران نسنجید. ممکن است یک فرد سود هنگفتی کرده باشد، اما جزئیات معامله‌اش را نمی‌دانید. تمرکز بر برنامه و سبک معاملاتی خودتان، کلید ثبات است.
۸. کنترل احساسات را تمرین کنید
ترید موفق فقط به دانش نیاز ندارد، بلکه انضباط ذهنی می‌طلبد. هر بار که فومو به سراغتان آمد، مکث کنید، نفس عمیق بکشید و طبق چک لیست منطقی‌تان عمل کنید. برنامه درست را جایگزین احساس خود کنید.
(منبع)
تفاوت بین تحلیل بازار و فومو
در مسیر معامله‌گری، دو نیروی مهم بر تصمیمات شما تأثیر می‌گذارند: تحلیل بازار و فومو . این دو در ظاهر ممکن است شباهت‌هایی داشته باشند، اما در واقع از زمین تا آسمان با هم فرق دارند، یکی بر پایه منطق و دیگری بر اساس احساس است.
تحلیل بازار: تصمیم‌گیری منطقی بر اساس داده
تحلیل بازار به معنای بررسی دقیق وضعیت یک دارایی یا بازار، با استفاده از ابزارهای مشخص و اطلاعات معتبر است. این تحلیل معمولا به سه روش انجام می‌شود:
- تحلیل تکنیکال: بررسی نمودار قیمت، حجم معاملات و الگوها برای پیش‌بینی رفتار آینده بازار؛
- تحلیل بنیادی: ارزیابی ارزش ذاتی دارایی‌ها با توجه به فاکتورهای اقتصادی، مالی و خبری؛
- تحلیل کمی: استفاده از مدل‌های آماری و الگوریتمی برای یافتن فرصت‌های معاملاتی.
تحلیل بازار به تریدر کمک می‌کند با آرامش، برنامه‌ریزی و طبق پیش‌بینی عمل کند، نه بر اساس احساسات لحظه‌ای خود. تمرکز این رویکرد بر سود پایدار و حفظ سرمایه در بلندمدت است.
فومو: تصمیم‌گیری احساسی از ترس جا ماندن
فومو نوعی اضطراب است که وقتی احساس می‌کنید «همه سود کرده‌اند جز من»، فعال می‌شود. این ترس اغلب با خواندن اخبار داغ، دیدن توییت‌های موفقیت‌آمیز، یا رشد شدید قیمت یک دارایی شکل می‌گیرد.
محرک‌های فومو:
- طمع برای سودهای بزرگ و سریع؛
- حسرت از فرصت‌های ازدست‌رفته؛
- دنبال کردن کورکورانه جمع (رفتار گله‌ای)؛
- تاثیر فضای مجازی و اینفلوئنسرها.
فومو باعث می‌شود تریدر برنامه‌اش را فراموش کند، حد ضرر نگذارد و فقط به امید «جا نماندن» وارد بازار شود، در حالی که اغلب دیر رسیده و بازار آماده چرخش است.
جدول مقایسه تحلیل بازار و فومو
در جدول زیر می‌توانید مقایسه فومو و تحلیل بازار را به صورت مختصر ببینید:
|
ویژگی |
تحلیل بازار |
فومو |
|
پایه تصمیم‌گیری |
داده‌ها، منطق، استراتژی |
احساس، هیجان، جو بازار |
|
زمان ورود |
بعد از بررسی و برنامه‌ریزی |
بلافاصله، بدون بررسی |
|
کنترل ریسک |
رعایت دقیق مدیریت سرمایه |
نادیده گرفتن حد ضرر و اندازه موقعیت |
|
نتیجه محتمل |
سودهای پایدار و کنترل‌شده |
ضررهای ناگهانی و تصمیم‌گیری ناپایدار |
|
حالت ذهنی معامله‌گر |
آرام، متمرکز و مسئولیت‌پذیر |
مضطرب، عجول و وابسته به جمع |
نتیجه‌گیری
در نهایت، به خاطر داشته باشید که کنترل FOMO در معامله‌گری، بیش از آنکه یک ترفند تکنیکی باشد، یک مهارت روان‌شناختی است. با تمرکز بر تحلیل درست بازار، پایبندی به برنامه معاملاتی شخصی و مدیریت احساسات خود، می‌توانید از دام تصمیم‌گیری‌های شتاب‌زده رها شوید.
معامله‌گری موفق، نتیجه صبر، نظم و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه است، نه براساس واکنش‌های هیجانی به نوسانات بازار یا هیاهوی جمعی که دیگران ایجاد می‌کنند. همیشه فرصت‌های جدیدی در راه خواهند بود؛ مهم این است که برای استفاده از آنها آماده و منطقی باشید.
سوالات متداول فومو (FOMO)
۱. فاد (FUD) چیست و چه تفاوتی با فومو دارد؟
FUD مخفف عبارت Fear, Uncertainty, Doubt به معنی «ترس، عدم اطمینان و تردید» است. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که معامله‌گر تحت تأثیر اخبار منفی یا شایعات بدبینانه، دچار ترس از سقوط بازار شود و بدون تحلیل منطقی، اقدام به فروش کند.
در مقابل، فومو (FOMO) زمانی ایجاد می‌شود که فرد از ترس جا ماندن از سود به طور هیجانی وارد بازار شود. در واقع، فاد باعث فروش‌های احساسی و فومو باعث خریدهای هیجانی می‌شود. فاد با بدبینی همراه است، اما فومو با طمع و اشتیاق می‌آید.
۲. خرید در ATH و رابطه آن با فومو چیست؟
ATH یا اوج قیمت مخفف All-Time High است و به بالاترین قیمت تاریخی یک دارایی اشاره دارد. زمانی که قیمت یک ارز دیجیتال یا سهم به ATH می‌رسد، بسیاری از افراد که تا آن لحظه بیرون مانده‌اند، دچار فومو می‌شوند. آنها با این تصور که قیمت همچنان افزایش خواهد یافت، در اوج قیمت وارد بازار می‌شوند. اما چون ATH معمولا نقطه‌ای است که خریداران بزرگ شروع به فروش می‌کنند، این خریدهای احساسی اغلب منجر به ضرر می‌شوند. در واقع، خرید در ATH یکی از نتایج رایج فومو است.
۳. روانشناسی تریدرها در بازار صعودی و نزولی چگونه است؟
در بازار صعودی، احساسات معامله‌گران با طمع و هیجان همراه است. در این فضا، بسیاری از افراد بدون تحلیل دقیق و فقط به دلیل رشد سریع قیمت‌ها وارد بازار می‌شوند و فومو افزایش می‌یابد. اما در بازار نزولی، فضا کاملا برعکس است. معامله‌گران تحت‌تأثیر ترس و ناامیدی قرار می‌گیرند و بسیاری بدون توجه به ارزش ذاتی دارایی‌ها، با عجله دارایی خود را می‌فروشند. در هر دو حالت، کنترل احساسات و پایبندی به استراتژی معاملاتی، کلید بقا در بازار است.
