وقتی اقتصاد یک کشور دچار مشکل می‌شود، مردم آن را با تورم، بیکاری و کاهش قدرت خرید احساس می‌کنند. اما اقتصاددان‌ها برای سنجش دقیق این فشار، شاخصی ساده و در عین حال گویا طراحی کرده‌اند: شاخص فلاکت.
این شاخص مانند دماسنجی است که نشان می‌دهد جامعه تا چه حد زیر بار مشکلات اقتصادی خم شده است. مهم نیست چقدر اصطلاحات اقتصادی بلد باشید؛ شاخص فلاکت با یک عدد ساده، واقعیت زندگی مردم را فاش می‌کند. در این مقاله از بروکر آرون گروپس بررسی می‌کنیم شاخص فلاکت چیست، چگونه محاسبه می‌شود، چه کشورهایی بالاترین فشار اقتصادی را دارند و این شاخص چه سیگنال‌هایی به بازارهای مالی و سیاست‌گذاران می‌فرستد.
- شاخص فلاکت در ساده‌ترین حالت، حاصل جمع نرخ تورم و نرخ بیکاری است که میزان فشار اقتصادی بر مردم را نشان می‌دهد.
- هرچه این شاخص بالاتر باشد، سطح رفاه پایین‌تر و نارضایتی اقتصادی در جامعه بیشتر است.
- شاخص فلاکت به سیاست‌گذاران کمک می‌کند مسیر درست مقابله با تورم یا بیکاری را تشخیص دهند.
- افزایش این شاخص می‌تواند بر بازارهای مالی مثل فارکس، بورس و رمز ارزها تأثیر منفی یا پناهگاهی بگذارد.
شاخص فلاکت چیست و چرا اهمیت دارد؟
شاخص فلاکت (Misery Index) یک عدد ساده است که نشان می‌دهد مردم یک کشور چقدر از نظر اقتصادی در سختی هستند. این شاخص از جمع دو فاکتور به دست می‌آید: نرخ بیکاری و نرخ تورم.
اگر مردم شغل نداشته باشند (بیکاری بالا باشد) یا قیمت‌ها مدام بالا بروند (تورم زیاد باشد)، زندگی سخت‌تر می‌شود. وقتی این دو مشکل همزمان اتفاق بیفتند، فشار مالی بر روی مردم بیشتر می‌شود و عدد شاخص فلاکت بالاتر می‌رود.
اهمیت شاخص فلاکت در این است که به ما کمک می‌کند بفهمیم مردم در یک کشور چقدر تحت فشار اقتصادی هستند و آیا سیاست‌های اقتصادی دولت واقعا به بهبود شرایط کمک کرده است یا نه. این شاخص همچنین به سیاست‌گذاران، تحلیلگران و حتی سرمایه‌گذاران کمک می‌کند وضعیت اقتصادی یک کشور را ساده و سریع ارزیابی کنند.
شاخص فلاکت چگونه محاسبه می‌شود؟
شاخص فلاکت یکی از ساده‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که با یک فرمول خیلی واضح محاسبه می‌شود، اما در طی زمان این فرمول بهبود پیدا کرده است که در ادامه هر کدام را بررسی می‌کنیم:
- شاخص فلاکت آرتور اوکان (Arthur Okun)
اقتصاددان آمریکایی، آرتور اوکان، در دهه ۱۹۷۰ این شاخص را معرفی کرد. فرمول آن به صورت زیر است:
شاخص فلاکت = نرخ بیکاری + نرخ تورم
این شاخص نشان‌دهنده مجموع فشارهای ناشی از بیکاری و تورم بر جامعه است.
- شاخص فلاکت رابرت بارو (Robert Barro)
در سال ۱۹۹۹، رابرت بارو، اقتصاددان دانشگاه هاروارد، نسخه‌ای توسعه یافته از شاخص اوکان را ارائه داد که عوامل بیشتری را در نظر می‌گیرد:
شاخص فلاکت بارو = نرخ تورم + نرخ بیکاری + نرخ بهره بلندمدت – رشد واقعی تولید ناخالص داخلی (GDP)
این نسخه تلاش می‌کند تا تصویر جامع‌تری از وضعیت اقتصادی ارائه دهد.
- شاخص فلاکت استیو هانکه (Steve Hanke)
استیو هانکه، اقتصاددان دانشگاه جان هاپکینز، نسخه‌ای جهانی از شاخص فلاکت را معرفی کرد که برای مقایسه بین‌المللی کشورها طراحی شده است:
شاخص فلاکت هانکه = نرخ بیکاری + نرخ تورم + نرخ بهره بانکی – رشد سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی
این شاخص به طور سالانه برای بیش از ۱۵۰ کشور محاسبه و منتشر می‌شود.
- شاخص فلاکت بیت کوین (Bitcoin Misery Index – BMI)
تام لی، تحلیلگر بازار رمز ارزها، شاخصی برای سنجش احساسات بازار بیت کوین معرفی کرده است:
شاخص فلاکت بیت کوین = درصد معاملات سودآور + نوسانات بازار بیت کوین
این شاخص به معامله‌گران کمک می‌کند تا نقاط ورود و خروج مناسب را در بازار بیت‌کوین شناسایی کنند.
شاخص فلاکت به تنهایی تصویر دقیقی از نابرابری اقتصادی نمی‌دهد، اما در کنار ضریب جینی بینش عمیق‌تری فراهم می‌کند.
- شاخص فلاکت با وزن‌دهی متفاوت به بیکاری
برخی مطالعات نشان داده‌اند که بیکاری تأثیر بیشتری بر احساس نارضایتی مردم نسبت به تورم دارد. بر این اساس، نسخه‌ای از شاخص فلاکت پیشنهاد شده است که به بیکاری وزن بیشتری می‌دهد:
شاخص فلاکت تعدیل شده = (1.7 × نرخ بیکاری) + نرخ تورم
این نسخه تلاش می‌کند تا تأثیر واقعی‌تر بیکاری بر رفاه مردم را منعکس کند.
تاریخچه شاخص فلاکت و تکامل آن در دوران تورم و رکود
شاخص فلاکت اولین بار در دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط اقتصاددان آمریکایی آرتور اوکان معرفی شد. او در دوران رکود و تورم بالا در آمریکا به دنبال راهی ساده برای سنجش میزان نارضایتی مردم از شرایط اقتصادی بود که ترکیب دو عامل نرخ تورم و نرخ بیکاری، پایه این شاخص را شکل داد.
در آن زمان، آمریکا با رکود تورمی روبه‌رو بود. یعنی، هم بیکاری بالا بود و هم تورم. این شرایط باعث شد شاخص فلاکت به سرعت جای خود را در تحلیل‌های اقتصادی باز کند، زیرا به زبان ساده نشان می‌داد مردم چقدر تحت فشار هستند.
در سال‌های بعد، اقتصاددانانی مانند رابرت بارو نسخه توسعه یافته‌ای از این شاخص ارائه دادند که نرخ بهره و رشد تولید ناخالص داخلی را هم در نظر می‌گرفت.
بعدها، استیو هانکه از دانشگاه جان هاپکینز، این شاخص را برای مقایسه کشورها استفاده کرد و هر سال لیستی از کشورهایی با بیشترین فشار اقتصادی منتشر می‌کند (شاخص فلاکت استیو هانکه).
حتی در دنیای ارزهای دیجیتال هم نسخه‌ای به نام شاخص فلاکت بیت کوین توسط «تام لی» طراحی شد که بر اساس احساسات بازار، نقاط ورود و خروج احتمالی را برای معامله‌گران بیت‌کوین مشخص می‌کند.
چه زمانی شاخص فلاکت افزایش می‌یابد؟
شاخص فلاکت زمانی بالا می‌رود که نرخ تورم یا نرخ بیکاری یا هر دو افزایش پیدا کنند. در این حالت قیمت‌ها خیلی سریع بالا می‌روند، یا افراد زیادی شغل خود را از دست می‌دهند. در هر حالت، فشار اقتصادی روی مردم بیشتر می‌شود.
برای مثال، وقتی یک کشور وارد دوره رکود تورمی می‌شود، یعنی رشد اقتصادی متوقف شده اما قیمت کالاها و خدمات همچنان بالا می‌رود. در چنین شرایطی، نه مردم درآمد کافی دارند و نه قدرت خرید و در نتیجه شاخص فلاکت به شدت بالا می‌رود. این موضوع نشانه‌ای از کاهش رفاه، نارضایتی عمومی و افت کیفیت زندگی است.
افزایش شاخص فلاکت معمولا پیامدهای اقتصادی و اجتماعی متعددی دارد. ممکن است باعث کاهش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی شود، چون فضای اقتصادی نا امن به نظر می‌رسد. همچنین ممکن است ارزش ارز ملی در بازار فارکس افت کند، زیرا اعتماد به اقتصاد کشور پایین می‌آید.
در همین زمان، خیلی از افراد ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به سمت دارایی‌های امن، مانند طلا یا بیت کوین ببرند تا از ارزش پول خود محافظت کنند. حتی در برخی موارد، فشار اقتصادی زیاد می‌تواند باعث افزایش میزان جرم و ناامنی اجتماعی شود.
بالا رفتن شاخص فلاکت یک هشدار جدی برای دولت‌ها، سرمایه‌گذاران و مردم است که نشان می‌دهد اقتصاد کشور در مسیر نگران‌کننده‌ای قرار دارد و نیاز به بازنگری در سیاست‌های اقتصادی احساس می‌شود.
تاثیر شاخص فلاکت بر سیاست‌گذاری اقتصادی
شاخص فلاکت برای سیاست‌گذاران اقتصادی مانند چراغ هشدار عمل می‌کند. وقتی این شاخص بالا می‌رود، یعنی مردم از نظر مالی در فشار هستند. در این شرایط، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی باید برای بهبود وضعیت اقتصادی تصمیم‌گیری‌های فوری و هدفمند انجام دهند.
اگر علت اصلی افزایش شاخص تورم بالا باشد، دولت ممکن است سیاست‌های پولی انقباضی اجرا کند؛ یعنی با افزایش نرخ بهره یا کاهش حجم نقدینگی، جلوی رشد سریع قیمت‌ها را بگیرد. اما اگر دلیل بالا رفتن شاخص بیکاری بالا باشد، معمولا سیاست پولی انبساطی در پیش گرفته می‌شود تا با تزریق پول، کاهش مالیات یا افزایش پروژه‌های عمرانی، فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد شود.
سیاست‌گذاران با بررسی این شاخص می‌توانند بفهمند که در اقتصاد، باید بیشتر روی کنترل تورم تمرکز کنند یا روی ایجاد اشتغال. به همین دلیل، شاخص فلاکت فقط یک عدد ساده نیست، بلکه معیاری کلیدی برای تنظیم مسیر سیاست‌های پولی و مالی کشور است.
مقایسه شاخص فلاکت در کشورهای مختلف
شاخص فلاکت ابزاری جهانی برای سنجش فشار اقتصادی بر مردم است، به همین دلیل کشورها در سطح بین‌المللی با این عدد مقایسه می‌شوند.
کشورهایی که اقتصاد با ثبات، نرخ بیکاری پایین و تورم کنترل شده دارند، معمولا شاخص فلاکت پایینی دارند. در مقابل، کشورهایی که با بحران‌های اقتصادی، رکود تورمی یا بی‌ثباتی سیاسی مواجه هستند، در صدر جدول فلاکت قرار می‌گیرند.
مقایسه این شاخص بین کشورها نه تنها تصویر روشنی از سطح رفاه و توان خرید مردم ارائه می‌دهد، بلکه به سرمایه‌گذاران و تحلیلگران کمک می‌کند درک بهتری از ریسک اقتصادی هر کشور داشته باشند.
افزایش شاخص فلاکت لزوما به معنی شکست دولت نیست، بلکه می‌تواند حاصل سیاست‌های انبساطی برای رشد اقتصادی باشد.
چه کشورهایی بیشترین سطح فلاکت را دارند؟
طبق شاخص سالانه فلاکت ۲۰۲۴ که توسط اقتصاددان مشهور، استیو هانکه منتشر شده، ۱۰ کشوری که مردم آنها بالاترین فشار اقتصادی را تجربه می‌کنند به ترتیب زیر هستند:
| رتبه | کشور | شاخص فلاکت | مهم‌ترین عامل فلاکت |
|---|---|---|---|
| 1 | سودان | ۳۷۴.۸ | تورم |
| 2 | آرژانتین | ۱۹۵.۹ | تورم |
| 3 | سوریه | ۱۸۸.۳ | بیکاری |
| 4 | یمن | ۱۶۲.۷ | تورم |
| 5 | ترکیه | ۱۲۰.۶ | نرخ بهره بالا |
| 6 | ونزوئلا | ۱۱۸.۲ | بیکاری |
| 7 | زیمبابوه | ۱۰۹.۱ | نرخ بهره بالا |
| 8 | لبنان | ۸۷.۷ | بیکاری |
| 9 | مالاوی | ۸۰.۳ | نرخ بهره بالا |
| 10 | اسواتینی | ۷۹.۹ | بیکاری |
ایران در سال ۲۰۲۴ با شاخص فلاکت ۶۵.۸ در رتبه ۱۶ جهان قرار گرفته است. مهم‌ترین عامل فلاکت اقتصادی در ایران تورم مزمن و بالا اعلام شده که باعث کاهش قدرت خرید و فشار معیشتی بر شهروندان شده است.
منبع: Independent.org
رابطه شاخص فلاکت با بازارهای مالی فارکس، سهام و ارز دیجیتال
شاخص فلاکت تنها یک معیار برای سنجش فشار اقتصادی مردم نیست، بلکه اثرات قابل توجهی بر بازارهای مالی دارد. حال ببینیم که این عدد چگونه بر روی بازارهای مختلف تأثیر می‌گذارد:
تأثیر شاخص فلاکت بر بازار فارکس
در بازار فارکس، زمانی که شاخص فلاکت یک کشور افزایش می‌یابد، این موضوع معمولا به عنوان نشانه‌ای از ضعف اقتصاد آن کشور در نظر گرفته می‌شود. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران خارجی اعتماد خود را نسبت به ارز ملی از دست می‌دهند و تمایلی به نگهداری آن ارز ندارند.
افزایش تورم یا بیکاری که از اجزای اصلی شاخص فلاکت هستند، موجب نگرانی درباره آینده اقتصادی کشور می‌شوند. این نگرانی‌ها باعث خروج سرمایه و کاهش تقاضا برای ارز آن کشور می‌گردد و نتیجه این روند، کاهش ارزش ارز ملی در برابر ارزهای دیگر است.
برای مثال، اگر شاخص فلاکت در ترکیه بالا برود، سرمایه‌گذاران ممکن است لیر ترکیه را بفروشند و به سمت دلار آمریکا بروند. در نتیجه، جفت‌ارز USD/TRY روند صعودی پیدا می‌کند. یعنی دلار قوی‌تر و لیر ضعیف‌تر می‌شود.
تأثیر شاخص فلاکت بر بازار سهام
بازار سهام به شدت به وضعیت کلی اقتصاد و ثبات اقتصادی حساس است. افزایش شاخص فلاکت می‌تواند به طور مستقیم روی عملکرد شرکت‌ها و رفتار سرمایه‌گذاران تأثیر بگذارد.
افزایش شاخص فلاکت باعث کاهش قدرت خرید مردم می‌شود و در نتیجه فروش شرکت‌ها کاهش می‌یابد. این کاهش فروش، سودآوری شرکت‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد و چشم‌انداز رشد آنها را تضعیف می‌کند. از سوی دیگر، افزایش بیکاری نیز به کاهش مصرف عمومی دامن می‌زند که خود عاملی برای کند شدن گردش اقتصادی است.
در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران تمایل دارند از بازارهای پرریسک مانند بورس خارج شوند و به سمت دارایی‌های امن‌تر مانند اوراق قرضه یا طلا حرکت کنند. نتیجه این فرآیند، افت شاخص‌های بورسی، کاهش جذب سرمایه خارجی و بالا رفتن احتمال رکود در بازار سرمایه است.
تأثیر شاخص فلاکت بر بازار ارز دیجیتال
بازار ارزهای دیجیتال در مقایسه با بازارهای سنتی، واکنش متفاوتی به افزایش شاخص فلاکت نشان می‌دهد. زمانی که این شاخص بالا می‌رود و مردم شاهد افزایش تورم، کاهش ارزش پول ملی یا بی‌ثباتی اقتصادی هستند، اعتماد عمومی به سیستم‌های مالی سنتی کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی، بسیاری از افراد به دنبال راه‌های جایگزین برای حفظ ارزش دارایی خود می‌گردند و یکی از گزینه‌های اصلی، رمز ارزهایی مانند بیت‌کوین یا تتر است.
تام لی، یکی از تحلیلگران مطرح بازار، برای بررسی احساسات بازار رمز ارزها، شاخصی به نام Bitcoin Misery Index یا BMI معرفی کرده است. این شاخص میزان خوش‌بینی یا ناامیدی سرمایه‌گذاران نسبت به بیت کوین را بر اساس قیمت، حجم معاملات و نوسانات اندازه‌گیری می‌کند.
در دوران پساکرونا، برخی اقتصاددانان شاخص فلاکت را با متغیرهایی مانند نرخ مشارکت اقتصادی و ساعات کاری ترکیب کردند.
در کشورهایی مانند ونزوئلا، ترکیه و آرژانتین که با تورم بالا و کاهش شدید ارزش پول ملی مواجه بوده‌اند، مردم به شکل قابل توجهی به سمت خرید بیت کوین، تتر یا سایر رمز ارزها رفته‌اند تا از کاهش بیشتر ارزش دارایی‌های خود جلوگیری کنند. این روند نشان می‌دهد که در شرایط بحرانی، ارزهای دیجیتال می‌توانند نقش یک پناهگاه مالی قابل دسترس و مستقل از دولت‌ها را ایفا کنند.
در نتیجه، در برخی کشورها افزایش شاخص فلاکت نه تنها باعث فرار سرمایه از بازار سنتی می‌شود، بلکه به افزایش تقاضا برای رمز ارزها نیز منجر می‌گردد.
نتیجه‌گیری
شاخص فلاکت فراتر از یک عدد اقتصادی، تصویری شفاف از رنج معیشتی مردم و وضعیت سلامت اقتصادی کشورهاست. این شاخص می‌تواند هشداری برای دولت‌ها باشد تا سیاست‌های خود را بازنگری کنند و چراغ راهی برای سرمایه‌گذاران تا ریسک کشورها را بهتر درک کنند.
از افت ارزش ارز در فارکس گرفته تا خروج سرمایه از بورس و رشد استقبال از بیت‌کوین، پیام‌های شاخص فلاکت در تمام بازارها قابل مشاهده است. در دنیایی که داده‌های اقتصادی گاهی گیج کننده‌اند، شاخص فلاکت با شفافیت و صراحت، نشان می‌دهد اقتصاد در خدمت مردم است یا باری بر دوش آنها است.
برای درک عمیق‌تر مفاهیم اقتصادی و آشنایی بیشتر با رفتار بازارهای مالی، توصیه می‌کنیم سایر مقالات تخصصی ما در بلاگ آرون گروپس را مطالعه کنید. این مطالب به شما کمک می‌کنند تا تصمیم‌های آگاهانه‌تری در مسیر سرمایه‌گذاری بگیرید.
