ریال دیجیتال چیست و چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟
تیر 23, 1403
پول در طول تاریخ تمدن بشری جایگاه ویژه ای در تسهیل مبادلات داشته است. ابزاری که سابقا در ذات خود ارزشمند بود و در قالب سکه هایی از جنس طلا و نقره در بین مردم رواج داشت و برای تسهیل مبادلات تجاری مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه اما در مفهوم پول تغییرات چشمگیری ایجاد شده است. امروزه پول به خودی خود ارزشی ندارد بلکه، نظام سیاسی حاکم بر هر کشور به واحد پول آن اعتبار و ارزش می دهد. امروزه افراد پذیرفته اند که اسکناس های کاغذی را می توانند در ازای فروش کالایشان بپذیرند و یا با آن خریدهای خود را انجام دهند. اما ظهور بیت کوین در سال 2009 تعریفی جدید و مبتنی بر تکنولوژی را برای پول ایجاد کرد. پول هایی که به ارز دیجیتال معروفند و بر خلاف ارزهای سنتی تحت کنترل هیچ نهاد سیاسی و حاکمیتی نیستند. این ارزها از فناوری های دفتر کل توزیع شده و بلاک چین استفاده می کنند و توسط بخش خصوصی تهیه و توزیع می شوند. با گسترش این ایده، بانک های مرکزی نیز در تب و تاب استفاده از آن قرار گرفته اند و همین امر، منجر به ظهور پدیده ی جدیدی به نام ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC گشته است.
در این مقاله قصد داریم به ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران که به نام ” ریال دیجیتال ” معروف است بپردازیم. قصد داریم ببینیم که ریال دیجیتال چیست و می تواند چه تاثیرات مثبت و منفی بر اقتصاد ایران داشته باشد.
اگر به این موضوع علاقمندید، تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله می خوانید ...
ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC
قبل از اینکه به سراغ ریال دیجیتال برویم، بهتر است نگاهی به ارز دیجیتال بانک مرکزی در معنای عام آن بندازیم.
همانطور که گفته شد، امروزه ارزهای فیات اسکناس یا سکه هایی هستند که توسط مردم به عنوان مناقصه ی قانونی پذیرفته می شوند و در ازای خرید و فروش کالا و خدمات رد و بدل می شوند. این ارزها همچنین می توانند به عنوان ذخیره ی ارزش و یا ملاک سنجش ارزش مورد استفاده قرار بگیرند. با رشد روزافزون تکنولوژی و ظهور رمزارزهایی مانند بیتکوین و تکنولوژی های نوینی مانند بلاکچین، چشم انداز پول در جهان در حال تغییر است. امکان تبدیل پول از یک پدیده ی در انحصار دولت های سیاسی و بانک های بزرگ به یک پدیده ی خصوصی و غیرمتمرکز ایجاد شده و رمزارزها توانسته اند اعتماد بخش قابل توجهی از جامعه را جلب کنند. ظهور پدیده ای چون پاندمی کرونا نیز تمایل آحاد جامعه به کمتر شدن یا حذف اسکناس های فیزیکی را بیشتر کرده است. در نتیجه، بانک های مرکزی نیز به این فکر افتادند که پول های دیجیتال خود را توسعه دهند؛ پروژه هایی که بسیاری از آنها به مرحله ی اجرای آزمایشی نیز رسیده است.
به ارزهای دیجیتالی که توسط بانک های مرکزی در سراسر جهان منتشر می شود CBDC یا ارز دیجیتال بانک مرکزی گفته می شود. در یک تعریف دقیق تر می توان گفت که CBDC نوعی ارز است که منحصرا توسط بانک مرکزی یک کشور منتشر و تمامی فرایندهای خلق و انتشار آن نیز به صورت الکترونیکی انجام می شود. ارز دیجیتال بانک مرکزی فرم دیجیتالی ارز فیات هر کشور محسوب می شود و ارزش آن دقیقا معادل با ارز فیات مربوطه است.
انواع CBDC
به طور کلی، دو نوع CBDC وجود دارد: CBDC خرد و CBDC کلان. در ادامه مختصرا با این دو نوع از ارز دیجیتال بانک مرکزی آشنا می شویم.
CBDC خرد (Retail CBDC)
این نوع ارز دیجیتال بانک مرکزی، ارزی است که توسط افراد و مشاغل مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع از ارزها، ضمن حذف واسطه های مالی مانند بانک ها، خطرات ارزهای دیجیتال خصوصی (مانند بیت کوین و اتریوم) که می توانند در معرض خطر سرقت یا گم شدن قرار بگیرند را ندارند. این دسته از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود دو نوع دارند:
- CBDCهای مبتنی بر توکن یا توکن محور: که با کلیدهای خصوصی و عمومی و یا هر دو کار می کنند و بدینوسیله، حریم خصوصی را بیشتر حفظ می کنند. این نوع از ارز در یک حساب بانکی نگهداری نمی شود و در نتیجه، دسترسی به آن بدون واسطه امکان پذیر است. دسترسی افراد به ارزهای توکن محور از طریق توکن هایی که در اختیار آنها قرار می گیرد میسر است. این نوع ارز CBDC امکان انتقال همتا به همتا را میسر می کند.
- CBDCهای حساب محور: برای استفاده از این نوع ارزها لازم است که یک حساب احراز هویت شده داشته باشید. امکان انتقال همتا به همتا وجود ندارد و پول از یک حساب به حساب دیگر منتقل می شود. ضمن اینکه این انتقال توسط یک نهاد که حساب را نگه می دارد (که غالبا یک بانک است) انجام می شود.
CBDC کلان (Wholesales CBDC)
ارزهای دیجیتال بانک مرکزی کلان عموما برای موسسات مالی ساخته می شوند و برای ذخیره سازی کاربرد دارند. مانند ارزهای فیات، بانک مرکزی یک حساب رمزنگاری شده در اختیار موسسات مالی قرار می دهد تا ارز دیجیتال بانک مرکزی را در آن نگاه دارند و از آنها برای سپرده گذاری و یا تامین مالی نقل و انتقالات استفاده کنند. پس از اینکه ذخایر این چنینی ایجاد شد، بانک مرکزی می تواند با استفاده از ابزارهای سیاست پولی مانند وجوه ذخیره الزامی، نرخ بهره و یا سیاست های وام دهی خود را تعریف کند.
هدف CBDC چیست؟
هدف اصلی بانک های مرکزی از توسعه و انتشار CBDC ها گسترش دسترسی به خدمات مالی و کاهش هزینه های نگهداری سیستم های پولی فعلی است. در سراسر دنیا، بسیاری از افراد هستند که به دلایل مختلف هیچگونه حساب بانکی ندارند. به همین دلیل امید آن می رود که یک سیستم پولی که بر مبنای ارز دیجیتال باشد بتواند به افراد بیشتری دسترسی استفاده از خدمات سیستم پولی را بدهد. CBDC جامعه را به ابزارهای پرداخت نوین که اقتصاد دیجیتالی آینده به آن نیازمند است مجهز می کند و ابزارهای پرداخت بین المللی را توسعه می دهد.
از سوی دیگر، استفاده از فناوری بلاکچین برای نقل و انتقال پول، ضمن کاهش هزینه های تراکنش های مالی، دسترسی بهتر و راحتتر و امنیت بیشتر را برای طرفین فراهم می کند.
به علاوه، انتشار ارزهای دیجیتال توسط بانک های مرکزی می تواند ثبات و اطمینان را به همه ی مزایایی که تکنولوژی ارزهای دیجیتال دارد بیفزاید و از مخاطرات احتمالی ناشی از انتشار پول خصوصی در سطح جامعه بکاهد. همانطور که می دانیم بازار کریپتو یک بازار پرنوسان است که تغییرات ناگهانی در آن می تواند ضررهای جبران ناپذیری به افراد و کل اقتصاد وارد کند. مشکلی که توسط ارز دیجیتال بانک مرکزی حل خواهد شد و افراد و کسب و کارها می توانند در عین اینکه نگران نوسان های شدید و ناگهانی در بازار ارز نیستند، از مزایای بلاک چین و ارز دیجیتال نیز بهره مند شوند.
لازم به ذکر است که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در حال حاضر برای تقویت سیستم ارز فیات مورد استفاده قرار می گیرند و فعلا برنامه ای برای جایگزین کردن آنها با ارزهای فیات وجود ندارد.
تفاوت CBDC با کریپتوکارنسی
ارزهای دیجیتال برای راحت تر، ایمن تر و ارزان تر کردن تراکنش های مالی ایجاد شده اند. دنیایی آنلاین و غیر متمرکز که شخص یا دولت خاصی نمی تواند در آن اعمال نفوذ کند و در نتیجه، در معرض خطر دستکاری و مداخله ی کمتری قرار دارند. از طرفی، با توجه به اینکه انجام هر تراکنش تنها پس از تایید و توافق تعداد بسیار زیادی از بلوک ها انجام می شود، تکرار یا جعل تراکنش ها بسیار سخت و تقریبا غیر ممکن خواهد بود.
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) و کریپتوکارنسی (Cryptocurrency) هر دو نوعی از ارزهای دیجیتال هستند، اما تفاوت ها و شباهت های مهمی با یکدیگر دارند. در زیر به این تفاوت ها و شباهت ها می پردازیم:
ارز دیجیتال بانک مرکزی نیز یک ماهیت دیجیتالی است که از فناوری های رمزنگاری برای تامین امنیت بهره می برد. به صورت آنلاین استفاده می شود و می تواند از بلاک چین یا فناوری های مشابه آن برای ثبت تراکنش ها بهره ببرد؛ اگر چه استفاده از بلاکچین در این حوزه ضرورت ندارد. (در این صورت اگرچه دیگر یک رمز ارز نداریم اما همچنان می توانیم بگوییم که یک ارز دیجیتال بانک مرکزی داریم). CBDC مانند کریپتوکارنسی در نهایت می تواند نیاز به واسطه های مالی مانند بانک ها را کم کرده و در نتیجه، سرعت انجام تراکنش را بیشتر و هزینه ی نقل و انتقالات را کمتر کند.
با اینحال، تفاوت های اساسی بین CBDC و ارزهای دیجیتال وجود دارد. مهمترین این تفاوت ها در متمرکز و غیرمتمرکز بودن آنهاست. ارزهای دیجیتال توسط شبکه ای از کاربران فعال و ماینرها کنترل می شود و برای انجام و تایید تراکنش ها به اجماع آنها نیاز است در صورتیکه، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی توسط یک نهاد مرکزی صادر و کنترل می شوند.
از سوی دیگر، CBDC پشتوانه دولتی دارد و به نوعی پول قانونی یک کشور محسوب می شود در حالیکه، کریپتوها به جز در موارد خاص به طور رسمی توسط هیچ دولت یا نهادی به عنوان پول قانونی پذیرفته نشده اند. به علاوه، ارز دیجیتال بانک مرکزی به دلیل کنترل دولتی معمولاً از ثبات بیشتری برخوردار است در حالیکه، قیمت کریپتوها بسیار ناپایدار و بازار آنها پر از نوسانات شدید و ناگهانی است.
این دو حتی در اهداف خود هم با هم متفاوتند. کریپتوکارنسی ها ایجاد شدند تا تاثیر دولت در بازار را کم کرده و دست واسطه هایی مثل بانکها را از دنیای بازارهای مالی کوتاه کنند. همچنین دارا بودن سطح بالاتری از حریم خصوصی و ناشناس ماندن از اهدافی است که دنیای ارزهای دیجیتال برای خود تعرف کرده است در حالیکه CBDCها می توانند به گونه ای تعریف شوند که نیاز به احراز هویت کامل داشته یا نداشته باشند.
ریال دیجیتال چیست؟
ریال دیجیتال ارز دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی ایران و بر پایه ی “ریال” ساخته شده است. این رمزارز در سال 1401 رونمایی شد و انتظار می رود که به مرور جایگزین اسکناس های کاغذی شود. بنا به برنامه ای که تدوین شده، در صورت سپری شدن موفق مراحل آزمایشی آحاد جامعه می توانند اسکناس های خود را به بانک مرکزی تحویل داده و معادل آن ریال دیجیتال دریافت کنند. دقت کنید که ریال دیجیتال یک ارز دیجیتال برای سرمایه گذاری و معامله کردن نیست و صرفا نسخه ی دیجیتالی ریال است که برای استفاده در داخل ایران طراحی شده است.
بنا به آنچه در سند راهبردی بانک مرکزی ایران برای ریال دیجیتال آورده شده است، تنها مرجعی که مجاز به انتشار ریال دیجیتال است بانک مرکزی است. نحوه توزیع آن نیز دقیقا مانند فرایند توزیع اسکناس است و از سایر بانک ها برای توزیع ریال دیجیتال در بین مردم استفاده خواهد شد. ریال دیجیتال بدهی بانک مرکزی محسوب می شود و در گروه موجودی های نقد طبقه بندی می شود.
ریال دیجیتال در دسته CBDC های خرد مبتنی بر توکن قرار می گیرد و همین ویژگی، قابلیت انتقال همتا به همتا را برای آن فراهم خواهد کرد. بدین معنا که پس از توزیع و انتشار، هر فرد دارنده ریال دیجیتال می تواند با رعایت ضوابط آن را خرج کند. ریال های دیجیتال مبتنی بر توکن در حساب های بانکی نگهداری نمی شوند بلکه در کیف پول ریال دیجیتال نگهداری خواهند شد. کاربران از طریق اپلیکیشن های موبایلی که خدمات مربوط به ریال دیجیتال را ارائه می دهند به ارزهای خود دسترسی خواهند داشت. این اپلیکیشن ها همچنین کلیدهای خصوصی کاربران را محافظت خواهند کرد.
اهداف ریال دیجیتال
از جمله اهدافی که برای توسعه و انتشار ریال دیجیتال ذکر شده است می توان به افزایش تاب آوری و بهبود ابزارهای پرداخت، مقابله با مخاطرات احتمالی توسعه کریپتوکارنسی ها در جامعه و همگام شدن با نیازهای جامعه ای که روزبروز بیشتر به سمت دیجیتالی شدن پیش می رود اشاره کرد. به علاوه بهبود و توسعه ی کارایی ابزارهای پرداخت نوین نیز از دیگر اهداف ریال دیجیتال ذکر شده اند. با توجه به سهم اندک اسکناس در زندگی روزمره ایرانیان (تنها 1.3% از کل مبادلات پولی)، ظهور ریال دیجیتال می تواند ابزارهای پرداخت الکترونیکی در ایران را بیشتر از قبل تقویت کند.
طرح پایلوت ریال دیجیتال در جزیره کیش
در تیر ماه سال 1403، طرح پایلوت ریال دیجیتال در جزیره کیش به مرحله اجرا درآمده است. بدین ترتیب، کاربران بانکی و توریست ها می توانند بدون استفاده از پول نقد یا کارت های بانکی، تنها با استفاده از کیف پول ریال خود و با اسکن کردن بارکد تولید شده توسط اپلیکیشن های مربوطه، مبادلات تجاری خود را انجام دهند و کالا و خدمات مورد نیاز خود را خریداری کنند. در مرحله ی آزمایشی، بانک های تجارت و ملت با بانک مرکزی همکاری می کنند و اپلیکیشن های موبایلی مربوطه را به کاربران ارائه می دهند. با اجرای این فاز، ایران تبدیل به یکی از اندک کشورهایی می شود که پروژه ارز دیجیتال بانک مرکزی خود را به مرحله ی پایلوت رسانده اند.
انتخاب جزیره کیش به عنوان محل اجرای این طرح آزمایشی نیز یک انتخاب استراتژیک است؛ یک جزیره توریستی با تراکنش هایی که هم از نظر حجم و هم از نظر نوع متفاوت هستند و این ویژگی ها می تواند کمک کند که کاربردهای اصلی ریال دیجیتال به طور موثر و در یک محیط کنترل شده مورد آزمایش قرار بگیرد و در صورت نیاز اصلاحاتی روی آن انجام شود.
نگرانی های پیرامون ریال دیجیتال
ریال دیجیتال بر روی پلتفرم دیجیتال “برنا” اجرا می شود که با استفاده از پلتفرم بلاکچین منبع باز سازمانی شرکت IBM توسعه یافته است. پلتفرم برنا یک پلتفرم مجاز فناوری دفتر کل توزیع شده است یعنی، تنها بانک مرکزی می تواند دسترسی ها را تعیین کند و نیز امکان استخراج ریال دیجیتال وجود ندارد. در حال حاضر برخی نهادها امکان دسترسی به اطلاعات تراکنش ها را دارند و این اطلاعات در قالب یک رکورد تغییر ناپذیر ثبت و نگهداری می شوند. این دغدغه که اطلاعات تراکنش ها ممکن است که بعدا در اختیار نهادهای دیگر نیز قرار بگیرد از اولین نگرانی های ایجاد شده پیرامون ریال دیجیتال است. نگرانی بابت اینکه تسلط نظام سیاسی حاکم بر کشور بر دارایی های افراد از حالا هم بیشتر شود و این تکنولوژی، به راه جدیدی برای نقض حریم خصوصی و آزادی های اجتماعی تبدیل شود.
از سوی دیگر، نگرانی هایی نیز بابت وضعیت امنیت دیجیتال در ایران وجود دارد. از آنجا که نرم افزارهای مخرب در ایران فراوان و همه گیر هستند، نگرانی از این بابت که از طریق بدافزارها به اپلیکیشن های ریال دیجیتال حمله شود وجود دارد.
ریال دیجیتال چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟
به نظر می رسد ریال دیجیتال می تواند به عنوان بخشی از تلاش ها برای سامان بخشیدن به اقتصاد متلاطم ایران در نظر گرفته شود. اقتصادی با یک تورم افسارگسیخته که ناشی از فقدان انضباط مالی برای دهه های متوالی بوده و منجر به چاپ پول بی رویه در کشور شده است. از آنجا که تورم حاصل چاپ پول بدون پشتوانه و وام های بدون پشتوانه ی بی حساب و کتاب است بنابراین، اگر پروژه ی ریال دیجیتال درست اجرا شود و پول های در گردش جمع آوری شده و با ریال دیجیتال جایگزین شود، این امکان وجود دارد که به مهار تورم کمک کند. البته این در صورتی درست است که ریال دیجیتال نیز برای وام دهی و تخصیص اعتبار استفاده نشود؛ وام هایی که در سیستم بی انضباط مالی ایران یا دیر باز پرداخت می شوند و یا هرگز تسویه نمی شوند. بنابراین اگرچه ریال دیجیتال به صورت بالقوه می تواند راهی برای مبارزه با تورم باشد اما، خود می تواند درگیر مصائب رایج اقتصاد بیمار ایران شود.
از طرفی، کارشناسان معتقدند که پروژه ی ریال دیجیتال می تواند آشنایی مقامات دولتی را با دنیای ارزهای دیجیتال بیشتر کند، به نحویکه بتوانند از روش های فنی برای اعمال نظارت استفاده کنند و نه از طریق غیرقانونی و محدود کردن کریپتوکارنسی ها.
نتیجه گیری
ریال دیجیتال ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران است که مبتنی بر ریال و ارزش آن دقیقا برابر با ریال است. ریال دیجیتال یک CBDC خرد توکن محور است که قابلیت انتقال همتا به همتا را فراهم می کند. این ارز قابلیت استخراج ندارد و صرفا برای مبادلات در داخل ایران طراحی شده است. از مهمترین اهداف توسعه ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی ایران می توان به افزایش و بهبود زیرساخت های پرداخت، مقابله با خطرات ناشی از پذیرش کریپتوکارنسی ها در سطح جامعه و همگام شدن با نیازهای یک جامعه ی دیجیتال اشاره کرد.
عده ای معتقدند جمع آوری اسکناس های موجود در سطح جامعه و تعویض آنها با ریال دیجیتال می تواند ابزاری برای کنترل تورم افسارگسیخته ی ایران باشد. در حالیکه عده دیگری معتقدند که اقتصاد ایران بیمار است و در نهایت، ریال دیجیتال نیز به سرنوشت ریال منجر شده و دچار تورم خواهد شد. با اینحال، تا زمانیکه این اتفاق به صورت عملی نیفتد نمی توان درباره اثرات ریال دیجیتال بر تورم نظری قطعی ابزار کرد.
کپی لینک
کپی شد!
