_ بررسی مفهوم حق برداشت ویژه (SDR) و نحوه ی عملکرد آن :
دلار آمریکا از دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی به عنوان ارز ذخیره جهانی تثبیت شده است. این امر برای ایالات متحده مزایای اقتصادی و سیاسی قابل توجهی را به همراه داشته است. این بدان معناست که دلار به عنوان یک دارایی امن و قابل اعتماد برای ذخیره ارزش در سراسر جهان پذیرفته شده است. دلار برای تسویه حساب‌های بین‌المللی، تجارت جهانی و سرمایه‌گذاری خارجی استفاده می‌شود. با این حال، در سال‌های اخیر، نگرانی‌ها در مورد وابستگی به دلار افزایش یافته است. همین عامل باعث شده تا کشور هایی مانند چین و روسیه صحبت از جایگزینی “حق برداشت ویژه (Special Drawing Right)” با دلار ایالات متحده بکنند. از این رو در این مقاله به بررسی و معرفی مفهوم “حق برداشت ویژه (SDR)” و نحوه ی عملکرد آن خواهیم پرداخت.
_ چرا باید به دنبال جایگزینی برای دلار ایالات متحده باشیم؟
- سیاست‌های اقتصادی ایالات متحده: ایالات متحده یک اقتصاد بزرگ و قوی است، اما سیاست‌های اقتصادی آن گاهی اوقات میتواند برای سایر کشورها مضر باشد. به عنوان مثال، سیاست‌های پولی ایالات متحده میتواند باعث نوسانات بازارهای مالی شود.
- بدهی‌های کلان ایالات متحده: ایالات متحده با چالش‌های سیاسی و اقتصادی متعددی مانند افزایش بدهی ملی، نابرابری درآمد و بی‌ثباتی سیاسی مواجه است. این امر باعث نگرانی در مورد آینده دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی شده است.
- افزایش قدرت اقتصادی چین و سایر کشورهای نوظهور: چین و سایر کشورهای نوظهور در حال تبدیل شدن به اقتصادهای بزرگ‌تر و قدرتمندتر هستند. این امر میتواند منجر به کاهش تقاضا برای دلار شود.
- عدم وجود شفافیت در نحوه مدیریت دلار: دلار توسط دولت آمریکا مدیریت می‌شود. این امر میتواند منجر به عدم شفافیت در نحوه مدیریت دلار شود. این امر میتواند برای کشورهایی که ذخایر ارزی زیادی به دلار دارند، خطرناک باشد.
_ آشنایی با صندوق بین‌المللی پول (IMF) :
صندوق بین‌المللی پول (IMF) یک سازمان بین‌المللی است که بر اجرای سامانه پولی بین‌المللی نظارت دارد. IMF در سال ۱۹۴۵ در شهر برتون وودز ایالات متحده آمریکا تأسیس شد. هدف اصلی IMF کمک به کشورهای عضو برای حفظ ثبات اقتصادی است.
IMF دارای ۱۹۰ عضو است. اعضای IMF از کشورهای مختلف جهان هستند، از جمله کشورهای توسعه‌یافته، کشورهای در حال توسعه و کشورهای کم‌درآمد؛ در واقع شروط عضویت در IMF بسیار ساده بود و تقریبا هر کشوری که دارای یک دولت مستقل باشد ، اقتصاد بازار آزاد داشته باشد و پایبندی خود به اصول IMF را اعلام کند، میتواند عضو این سازمان شود.
IMF فعالیت‌های مختلفی را برای تحقق اهداف خود انجام می‌دهد. این فعالیت‌ها عبارتند از:
- نظارت بر نظام مالی بین‌المللی: IMF به بررسی وضعیت اقتصاد جهانی و نظام مالی بین‌المللی می‌پردازد. این سازمان همچنین به ارائه توصیه‌های سیاستی به کشورهای عضو برای بهبود وضعیت اقتصادی و مالی خود می‌پردازد.
- اعطای وام به کشورهای عضو: IMF به کشورهای عضوی که با بحران اقتصادی مواجه هستند، وام می‌دهد. این وام‌ها به کشورهای عضو کمک می‌کند تا کسری‌های تراز پرداخت‌های خود را جبران کنند و اقتصاد خود را بهبود بخشند.
- ارائه خدمات فنی و مشاوره‌ای: IMF به کشورهای عضو خدمات فنی و مشاوره‌ای ارائه می‌دهد. این خدمات به کشورهای عضو کمک می‌کند تا سیاست‌های اقتصادی خود را بهبود بخشند.
- تأمین منابع مالی برای کشورهای عضو: صندوق بین‌المللی پول منابع مالی را برای کشورهای عضو تأمین می‌کند تا بتوانند کسری‌های تراز پرداخت‌های خود را تأمین کنند.
- پیشگیری از بحران‌های مالی: صندوق بین‌المللی پول به کشورهای عضو کمک می‌کند تا از بحران مالی جلوگیری کنند.
- ترویج همکاری بین‌المللی در زمینه‌های اقتصادی و مالی: صندوق بین‌المللی پول به ترویج همکاری بین‌المللی در زمینه‌های اقتصادی و مالی کمک می‌کند.
صندوق بین‌المللی پول دارای یک ساختار سازمانی چند سطحی است. این ساختار شامل سه سطح اصلی زیر است:
- شورای حکام: شورای حکام عالی‌ترین نهاد تصمیم‌گیری صندوق بین‌المللی پول است. این شورا متشکل از نمایندگان تمامی کشورهای عضو است.
- هیئت مدیره: هیئت مدیره مسئول اداره امور روزانه صندوق بین‌المللی پول است. این هیئت متشکل از ۲۴ عضو است که توسط شورای حکام انتخاب می‌شوند.
- کارمندان: کارمندان صندوق بین‌المللی پول مسئول اجرای سیاست‌های و برنامه‌های این سازمان هستند. کارمندان صندوق بین‌المللی پول از سراسر جهان هستند و دارای تخصص‌های مختلف هستند.
حق برداشت ویژه (SDR) چیست و ارزش آن چگونه محاسبه می‌شود؟
حق برداشت ویژه یا SDR (Special Drawing Rights) یک دارایی ذخیره بین‌المللی است که توسط صندوق بین‌المللی پول (IMF) در سال ۱۹۶۹ ایجاد شد تا نقدینگی جهانی را تقویت کند. این ابزار به منظور کاهش وابستگی کشورها به یک ارز خاص (مانند دلار آمریکا) طراحی شده است و نقش کلیدی در تسویه حساب‌های بین‌المللی و حمایت از توازن پرداخت کشورها ایفا می‌کند.
برخلاف ارزهای فیزیکی، SDR یک دارایی نقدی قابل لمس نیست. بلکه نوعی واحد حساب بین‌المللی است که فقط بین بانک‌های مرکزی، دولت‌ها و نهادهای رسمی مبادله می‌شود. کشورها می‌توانند SDR خود را با ارزهای اصلی مانند دلار، یورو یا یوان مبادله کنند یا به عنوان وثیقه برای وام‌های IMF از آن استفاده نمایند.
سبد ارزی SDR چگونه تعریف می‌شود؟
ارزش SDR بر پایه یک سبد متشکل از پنج ارز اصلی جهان محاسبه می‌شود. این ارزها نمایانگر بزرگترین اقتصادهای دنیا و پرکاربردترین ارزها در تجارت جهانی‌اند. IMF هر پنج سال یکبار این سبد را بازبینی می‌کند تا وزن هر ارز را متناسب با نقش جهانی‌اش تنظیم کند.
جدول ترکیب سبد SDR (براساس بازبینی سال ۲۰۲۲ – معتبر تا ۲۰۲۷)
این مقادیر از تاریخ یک اوت ۲۰۲۲ تا ۳۱ جولای ۲۰۲۷ معتبر هستند و هر روز ارزش SDR با استفاده از نرخ تبدیل روزانه این ارزها به دلار آمریکا محاسبه می‌شود.
| ارز | نماد | وزن در سبد SDR | مقدار ثابت (Currency Amount) |
|---|---|---|---|
| دلار آمریکا | USD | ۴۳.۳۸٪ | ۰.۵۷۸۱۳ |
| یورو | EUR | ۲۹.۳۱٪ | ۰.۳۷۳۷۹ |
| یوان چین | CNY | ۱۲.۲۸٪ | ۱.۰۹۹۳ |
| ین ژاپن | JPY | ۷.۵۹٪ | ۱۳.۴۵۲ |
| پوند انگلیس | GBP | ۷.۴۴٪ | ۰.۰۸۰۸۷۰ |
نحوه محاسبه ارزش SDR
IMF هر روز با توجه به نرخ ارزهای جهانی نسبت به دلار آمریکا، ارزش روزانه هر واحد SDR را منتشر می‌کند. برای این کار، ابتدا مقدار وزنی هر ارز (مثلا ۰.۵۸ دلار، ۰.۴۱۰ یورو و…) ضرب در نرخ آن ارز می‌شود و مجموع آنها، ارزش دلاری SDR را تشکیل می‌دهد.
چه کشورهایی بیشترین سهم را دارند؟
سهمیه SDR هر کشور براساس سهم آن در IMF تعیین می‌شود. عواملی مانند اندازه اقتصاد، حجم تجارت خارجی و مشارکت مالی کشور در صندوق، بر این سهم تأثیر دارند.
کشورهایی مانند چین و روسیه نیز تلاش کرده‌اند با افزایش سهمیه SDR خود، از این ابزار به عنوان جایگزینی برای دلار آمریکا استفاده کنند. چین اکنون بزرگترین دارنده SDR در جهان است. این روند، بخشی از استراتژی آنها برای کاهش نفوذ دلاری در اقتصاد جهانی است؛ گرچه هنوز SDR به اندازه دلار کاربرد عملی گسترده ندارد.
به عنوان مثال:
با توجه به اطلاعات رسمی منتشر شده تا ۲۰۲۵، سهمیه ایران در صندوق بین‌المللی پول (SDR) از حدود ۴.۸ میلیارد واحد SDR به ۵.۳۵ میلیارد واحد SDR افزایش یافته است که این افزایش براساس مصوبه قانونی توسط نهادهای مربوطه در ایران تصویب و ابلاغ شده است.
بااین‌حال، این افزایش سهمیه هنوز به طور رسمی در صندوق بین‌المللی پول اجرایی نشده و فرآیند نهایی شدن و ثبت در سیستم IMF همچنان در دست اقدام است. بنابراین، تا زمان اجرایی شدن رسمی تخصیص، سهمیه رسمی ایران نزد صندوق همان رقم قبلی باقی می‌ماند.
_ مزایای حقوق برداشت ویژه (SDR) :
- تنوع : یکی از مزایای اصلی SDR، تنوع آن است. این امر میتواند از نوسانات ارزش SDR جلوگیری کند. به عنوان مثال، اگر ارزش دلار آمریکا کاهش یابد، ارزش SDR نیز کاهش می‌یابد. با این حال، کاهش ارزش SDR به اندازه کاهش ارزش دلار آمریکا نخواهد بود. این امر به این دلیل است که ارزش SDR توسط چهار ارز دیگر نیز تعیین می‌شود.
- شفافیت : SDR توسط صندوق بین‌المللی پول مدیریت می‌شود. این امر میتواند منجر به شفافیت بیشتر در نحوه مدیریت SDR شود. صندوق بین‌المللی پول یک سازمان بین‌المللی است که توسط کشورهای عضو آن اداره می‌شود. این سازمان تحت نظارت شورای حکام صندوق بین‌المللی پول است که متشکل از نمایندگان تمامی کشورهای عضو است. این امر میتواند منجر به افزایش اعتماد کشورهای عضو به SDR شود.
- مشارکت : هر کشور عضو IMF میتواند SDR دریافت کند. این امر میتواند منجر به مشارکت بیشتر کشورهای جهان در نظام مالی بین‌المللی شود. SDR میتواند به کشورهای عضو کمک کند تا کسری‌های تراز پرداخت‌های خود را تأمین کنند، سیاست‌های اقتصادی خود را بهبود بخشند و از بحران‌های مالی جلوگیری کنند. این امر میتواند به تقویت اقتصاد جهانی و کاهش فقر کمک کند.
_ معایب حقوق برداشت ویژه (SDR) :
- نبود پشتوانه : یکی از معایب اصلی SDR، نبود پشتوانه فیزیکی آن است. SDR بر اساس سبدی از ارزهای ملی محاسبه می‌شود. این امر میتواند برخی از کشورها را از اعتماد به SDR به عنوان یک دارایی ذخیره بازدارد. به عنوان مثال، یک کشور ممکن است نگران باشد که ارزش SDR در صورت کاهش ارزش ارزهای موجود در سبد SDR کاهش یابد.
- عدم محبوبیت : SDR هنوز به اندازه دلار یا یورو محبوب نیست. این امر میتواند استفاده از SDR را برای تسویه حساب‌های بین‌المللی یا پرداخت بدهی‌ها دشوار کند. به عنوان مثال، یک کشور ممکن است نتواند SDR را به راحتی به ارز دیگری تبدیل کند.
- توزیع ناعادلانه : توزیع SDR بر اساس سهمیه‌های کشورهای عضو IMF است. این امر میتواند منجر به توزیع ناعادلانه SDR شود. به عنوان مثال، یک کشور ممکن است معتقد باشد که سهمیه آن در SDR کافی نیست.
_ کشور های چین و روسیه چرا به دنبال جایگزینی برای دلار هستند؟
در سال 2023، صندوق بین‌المللی پول (IMF) تصمیم گرفت که سهمیه SDR کشورهای عضو را افزایش دهد. این افزایش سهمیه به ویژه برای چین و روسیه سودمند بود. چین اکنون بزرگترین دارنده SDR در جهان است و روسیه نیز در رتبه سوم قرار دارد.
این افزایش سهمیه SDR به چین و روسیه این امکان را می‌دهد که از SDR به عنوان یک جایگزین بالقوه برای دلار استفاده کنند. ارزش SDR بر اساس یک سبد از پنج ارز اصلی جهان، از جمله دلار، یورو، ین ژاپن، پوند انگلیس و یوآن چین محاسبه می‌شود.
چین و روسیه امیدوارند که با افزایش استفاده از SDR، بتوانند وابستگی خود به دلار را کاهش دهند. این امر میتواند به کاهش قدرت اقتصادی و سیاسی ایالات متحده کمک کند.
البته، هنوز راه زیادی تا جایگزینی کامل دلار با SDR باقی مانده است. دلار هنوز به عنوان ارز ذخیره جهانی غالب عمل می‌کند و SDR هنوز به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. با این حال، افزایش استفاده از SDR توسط چین و روسیه میتواند نشانه‌ای از آینده بهتر برای SDR باشد.
_ تاریخچه حق برداشت ویژه (SDR) در نظام مالی بین‌الملل :
حق برداشت ویژه (SDR) یک دارایی ذخیره بین‌المللی است که توسط صندوق بین‌المللی پول (IMF) ایجاد شده است. SDR در دهه ۱۹۵۰ برای کمک به افزایش نقدینگی بین‌المللی ایجاد شد. در آن زمان، دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره جهانی شناخته می‌شد، اما نگرانی‌هایی در مورد وابستگی بیش از حد سیستم مالی بین‌المللی به دلار وجود داشت. SDR به عنوان یک دارایی ذخیره جایگزین برای دلار ایجاد شد که میتواند به کشورهای عضو IMF کمک کند تا کسری‌های تراز پرداخت‌های خود را تأمین کنند.
SDR به دو روش توزیع می‌شود:
- تخصیص اولیه: IMF میتواند هر چند سال یک بار SDR را به نسبت سهمیه‌های کشورهای عضو توزیع کند.
- تخصیص ثانویه: IMF میتواند SDR را در شرایط خاص، مانند بحران مالی، به کشورهای عضو توزیع کند.
کشورهای عضو IMF می‌توانند SDR را برای خرید ارزهای دیگر، تسویه حساب‌های بین‌المللی یا پرداخت بدهی‌های خود به IMF استفاده کنند.
در سال ۱۹۶۹، IMF برای اولین بار SDR را به کشورهای عضو توزیع کرد. در آن زمان، ارزش هر واحد SDR برابر با یک دلار آمریکا بود. با این حال، ارزش SDR از آن زمان تاکنون به صورت روزانه توسط IMF بر اساس نرخ ارزهای موجود در سبد SDR محاسبه می‌شود.
SDR تاکنون سه بار به صورت اولیه توزیع شده است:
- اولین تخصیص اولیه: در سال ۱۹۶۹، IMF معادل ۳.۸ میلیارد دلار SDR را به کشورهای عضو توزیع کرد.
- دومین تخصیص اولیه : در سال ۱۹۷۹، IMF معادل۸.۲ میلیارد دلار SDR را به کشورهای عضو توزیع کرد.
- سومین تخصیص اولیه: در سال ۲۰۰۹، IMF معادل۱.۴۳۷ میلیارد دلار SDR را به کشورهای عضو توزیع کرد.
IMF همچنین دو بار SDR را به صورت ثانویه توزیع کرده است:
- اولین تخصیص ثانویه: در سال ۱۹۷۴، IMF معادل۰.۸۹ میلیارد دلار SDR را به کشورهای عضو توزیع کرد.
- دومین تخصیص ثانویه: در سال ۲۰۰۹، IMF معادل۱۱.۹ میلیارد دلار SDR را به کشورهای عضو توزیع کرد.
نا گفته نماند که در حال حاضر، ارزش کل SDR در گردش برابر با ۲۸۵ میلیارد دلار است.
_ تاریخچه حق برداشت ویژه (SDR) در نظام مالی ایران :
ایران از سال ۱۹۴۵ عضو صندوق بین‌المللی پول است. در سال ۱۹۷۰، ایران اولین تخصیص اولیه SDR را دریافت کرد. در سال‌های بعد، ایران چندین تخصیص ثانویه SDR نیز دریافت کرده است.
در حال حاضر، میزان حق برداشت ویژه ایران برابر با ۴.۸ میلیارد SDR است. این میزان در سال ۲۰۲۳ میلادی توسط صندوق بین‌المللی پول تعیین شد.
ایران از SDR برای اهداف مختلف استفاده کرده است. به عنوان مثال، ایران از SDR برای خرید ارزهای دیگر، تسویه حساب‌های بین‌المللی و پرداخت بدهی‌های خود به صندوق بین‌المللی پول استفاده کرده است.
_ آینده حق برداشت ویژه (SDR) :
آینده حق برداشت ویژه (SDR) نامشخص است. برخی از کارشناسان معتقدند که SDR میتواند به یک ارز ذخیره جهانی تبدیل شود. این کارشناسان معتقدند که SDR دارای مزایایی نسبت به دلار است، مانند تنوع و شفافیت.
با این حال، برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که SDR برای تبدیل شدن به یک ارز ذخیره جهانی فاصله زیادی دارد. این کارشناسان معتقدند که SDR هنوز به اندازه دلار محبوب نیست و پشتوانه فیزیکی ندارد.
در مجموع، می‌توان گفت که حق برداشت ویژه (SDR) یک دارایی ذخیره بین‌المللی است که میتواند نقش مهمی در نظام مالی بین‌المللی ایفا کند. با این حال، آینده SDR به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله محبوبیت آن در میان کشورهای جهان و میزان اعتماد کشورهای عضو به آن.
تفاوت کلیدی حق برداشت مخصوص (SDR) با ارزهای دیجیتال
در سال‌های اخیر، برخی افراد SDR را با ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین یا اتریوم مقایسه می‌کنند. اما این دو ابزار مالی از نظر ساختار، هدف و دسترسی تفاوت‌های اساسی دارند. جدول زیر به صورت خلاصه تفاوت‌های اصلی میان SDR و رمزارزها را نشان می‌دهد:
| معیار مقایسه | SDR (حق برداشت مخصوص) | ارزهای دیجیتال (مانند بیت‌کوین، اتریوم) |
|---|---|---|
| نهاد صادرکننده | صندوق بین‌المللی پول (IMF) | بدون نهاد مرکزی (غیرمتمرکز – مبتنی بر بلاکچین) |
| هدف و کاربرد | واحد حساب بین‌المللی، ابزار ذخیره ارزش برای دولت‌ها | پرداخت، ذخیره ارزش، سرمایه‌گذاری، انتقال دارایی برای عموم |
| قابلیت دسترسی | فقط در دسترس بانک‌های مرکزی و دولت‌ها | در دسترس عموم مردم و کاربران جهانی |
| ساختار فنی | مبتنی بر ارزهای رسمی (سبد: دلار، یورو، یوان و...) | مبتنی بر فناوری بلاکچین و رمزنگاری |
| نوسان قیمتی | نوسان بسیار کم (وابسته به ارزهای سبد) | نوسانات زیاد و گاهی شدید |
| شفافیت و ردیابی عمومی | غیرشفاف برای عموم، کنترل‌شده توسط IMF | شفاف و قابل بررسی در بلاکچین (برای اغلب ارزها مانند BTC و ETH) |
اگرچه SDR و ارزهای دیجیتال هر دو در دسته «دارایی‌های بین‌المللی» جای می‌گیرند، اما SDR یک ابزار بین‌دولتی رسمی با ماهیت متمرکز است، در حالی که رمزارزها دارایی‌هایی آزاد، غیرمتمرکز و عمومی هستند که توسط فناوری هدایت می‌شوند. هر دو می‌توانند نقشی در آینده نظام مالی جهانی داشته باشند، ولی مسیر و مخاطب آنها کاملاً متفاوت است.
در انتها، می‌توان گفت که چین و روسیه از SDR به عنوان یک جایگزین بالقوه برای دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی حمایت می‌کنند. این دو کشور معتقدند که SDR دارای مزایایی نسبت به دلار است که میتواند آن را به یک ارز ذخیره جهانی تبدیل کند. با این حال، برخی از کارشناسان معتقدند که SDR هنوز پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به یک جایگزین واقعی برای دلار را نداشته و با آن فاصله زیادی دارد. این کارشناسان معتقدند که برای تبدیل شدن به یک ارز ذخیره جهانی، SDR باید دارای مزایای بیشتری نسبت به دلار باشد. همچنین، باید اعتماد بیشتری از سوی کشورهای جهان کسب کند.
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: اقتصاد دستوری چیست؟
