در دنیای سرمایه‌گذاری، داشتن ابزاری معتبر برای سنجش عملکرد بازارها اهمیت بالایی دارد. یکی از شناخته شده‌ترین این ابزارها، شاخص MSCI است که توسط شرکت Morgan Stanley Capital International معرفی شده است. این شرکت امروزه به عنوان یکی از معتبرترین ارائه‌دهندگان داده‌های مالی، ابزارهای مدیریت ریسک و شاخص‌های بازار شناخته می‌شود.
شاخص‌های MSCI مانند Emerging Markets و Frontier Markets سال‌ها است که معیار اصلی بسیاری از سرمایه‌گذاران نهادی، صندوق‌های بازنشستگی، ETFها و حتی سرمایه‌گذاران فردی در سراسر جهان به‌شمار می‌روند.
- شاخص‌های MSCI هر سه ماهه بازبینی می‌شوند و ممکن است سهام یا کشورهایی اضافه یا حذف شوند.
- برای قرار گرفتن در شاخص، کشور باید استانداردهایی مانند شفافیت اطلاعات، دسترسی سرمایه‌گذاران خارجی و نقدشوندگی بازار را رعایت کند.
- بسیاری از ETFها به طور مستقیم MSCI را دنبال می‌کنند، بنابراین تغییر در ترکیب شاخص، به طور خودکار جریان سرمایه ETFها را تغییر می‌دهد.
- MSCI تنها برای سرمایه‌گذاری در سهام نیست، بلکه معیار مهمی برای ارزیابی ریسک کشورها در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و سرمایه‌گذاری بین‌المللی است.
شاخص MSCI چیست؟
طبق گفته‌های investopedia، شاخص MSCI مجموعه‌ای از شاخص‌های بورسی است که برای ردیابی عملکرد بازارهای بین‌المللی طراحی شده‌اند. ریشه این شاخص‌ها به سال ۱۹۶۵ بازمی‌گردد؛ زمانی که مؤسسه Capital International نخستین شاخص‌های سهام جهانی (خارج از آمریکا) را منتشر کرد. در سال ۱۹۸۶، مورگان استنلی حقوق استفاده از این داده‌ها را خرید و نام MSCI رسما به عنوان یک برند در بازارهای مالی شناخته شد.
در ادامه مسیر، این شرکت با خرید Barra (فعال در حوزه مدیریت ریسک) در سال ۲۰۰۴ و عرضه عمومی سهام خود در بورس نیویورک در سال ۲۰۰۷، به یک غول مستقل در حوزه خدمات مالی تبدیل شد. از سال ۲۰۰۹، msci.com به طور کامل از مورگان استنلی جدا شد و به عنوان یک شرکت مستقل فعالیت می‌کند.
امروزه MSCI علاوه بر شاخص‌های متنوع خود، ابزارهایی برای تحلیل پرتفوی، مدیریت ریسک و راهکارهای حاکمیتی به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد و شاخص‌های آن یکی از پرکاربردترین معیارها در تحلیل فاندامنتال و تصمیم‌گیری‌های کلان مالی محسوب می‌شوند.
انواع شاخص‌های MSCI
شاخص‌های MSCI با توجه به سطح توسعه‌یافتگی اقتصادها، حجم بازار سرمایه و میزان دسترسی سرمایه‌گذاران خارجی، به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
شاخص MSCI جهانی (MSCI World)؛ معیار عملکرد اقتصادهای توسعه یافته
این شاخص یکی از پرکاربردترین شاخص‌های MSCI است و عملکرد بیش از ۱,۵۰۰ شرکت بزرگ و متوسط را در ۲۳ کشور توسعه یافته دنیا پوشش می‌دهد.
- کشورهایی مانند ایالات متحده، آلمان، ژاپن، بریتانیا و فرانسه بیشترین سهم را در این شاخص دارند.
- وزن ایالات متحده در MSCI World معمولا بالا است، زیرا شرکت‌های بزرگی مانند اپل، مایکروسافت و آمازون در آن حضور دارند.
اگر یک سرمایه‌گذار بخواهد ببیند بازارهای توسعه یافته در مجموع چه عملکردی دارند، بدون تمرکز صِرف بر آمریکا یا اروپا، از MSCI World استفاده می‌کند. به عنوان نمونه، صندوق‌های ETF جهانی مانند iShares MSCI World ETF مستقیما از این شاخص پیروی می‌کنند.
شاخص MSCI بازارهای نوظهور (MSCI Emerging Markets)؛ نماینده کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای پویا
این شاخص وضعیت بیش از ۱,۴۰۰ شرکت در ۲۵ کشور نوظهور را اندازه‌گیری می‌کند.
- کشورهایی مانند چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی، تایوان و ترکیه در این دسته قرار می‌گیرند.
- این کشورها معمولا رشد اقتصادی بالایی دارند، اما ریسک‌های سیاسی و مالی بیشتری نیز با خود به همراه می‌آورند.
در ژوئن ۲۰۱۷ تصمیم ورود سهام A چین به شاخص MSCI بازارهای نوظهور (MSCI EM) اعلام شد و این فرایند در دو مرحله طی ماه‌های مه و اوت ۲۰۱۸ اجرایی گردید. این رویداد باعث شد توجه سرمایه‌گذاران بین‌المللی به بازارهای شانگهای و شِنژن به شکل چشمگیری افزایش یابد.
بسیاری از ETFها مانند iShares MSCI Emerging Markets ETF از این شاخص تبعیت می‌کنند و برای سرمایه‌گذاران فرصتی فراهم می‌کنند تا به طور غیرمستقیم روی رشد اقتصادهای نوظهور سرمایه‌گذاری کنند.
شاخص MSCI بازارهای مرزی (MSCI Frontier Markets)؛ بررسی فرصت‌ها در اقتصادهای کوچک‌تر و نوپا
بازارهای مرزی، کوچک‌تر و کمتر توسعه یافته‌تر از بازارهای نوظهور هستند، اما پتانسیل رشد بالایی دارند.
- این شاخص شامل کشورهایی مانند ویتنام، نیجریه، اردن، رومانی و کویت است.
- ویژگی مهم این بازارها نقدشوندگی پایین‌تر و ریسک‌های بالاتر در مقایسه با بازارهای نوظهور است.
فرض کنید یک سرمایه‌گذار بخواهد به دنبال بازارهایی باشد که هنوز توسط اکثر سرمایه‌گذاران کشف نشده‌اند. شاخص MSCI Frontier Markets ابزاری است تا چنین فرصت‌هایی شناسایی شوند. برای نمونه، اضافه شدن کویت به این شاخص در سال ۲۰۱۸ باعث افزایش جریان سرمایه به بازار بورس این کشور شد.
سایر شاخص‌های MSCI منطقه‌ای و بخشی MSCI (مانند MSCI Europe یا MSCI Asia)
علاوه بر شاخص‌های اصلی جهانی، نوظهور و مرزی، MSCI شاخص‌های منطقه‌ای و بخشی متعددی ارائه می‌دهد:
- منطقه‌ای: مانند MSCI اروپا، MSCI آسیا و اقیانوسیه یا MSCI آمریکای لاتین که عملکرد قاره‌ها یا مناطق خاص را نشان می‌دهند.
- بخشی (Sector Indices): مانند MSCI تکنولوژی، MSCI انرژی یا MSCI مالی که روند صنایع مشخصی را دنبال می‌کنند.
اگر سرمایه‌گذاری بخواهد تنها بخش فناوری در اروپا را بررسی کند، به جای شاخص کلی، از MSCI Europe Information Technology استفاده می‌کند.
نحوه محاسبه شاخص MSCI
شاخص‌های MSCI بر اساس ارزش بازار آزاد شناور (Free Float Market Capitalization) محاسبه می‌شوند. یعنی فقط آن بخشی از سهام که قابلیت معامله در بازار دارد (و در دست دولت‌ها یا سهام‌داران عمده بلوکه نشده) در محاسبه وزن هر سهم در نظر گرفته می‌شود.
مراحل اصلی محاسبه
- انتخاب سهام: سهام شرکت‌ها بر اساس معیارهایی مانند ارزش بازار، نقدشوندگی و دسترسی اطلاعات انتخاب می‌شوند.
- محاسبه ارزش بازار آزاد شناور:
Free Float Market Cap = Price per Share × Number of Shares Available for Trading
ارزش بازار آزاد شناور = قیمت هر سهم × تعداد سهام قابل معامله
- وزن‌دهی به هر سهم: وزن هر سهم در شاخص بر اساس نسبت ارزش بازار آزاد شناورش به کل بازار محاسبه می‌شود.
Weight of Stock i = Free Float Market Cap of Stock i ÷ Total Free Float Market Cap of Index
وزن سهم i = ارزش بازار آزاد شناور سهم i ÷ مجموع ارزش بازار آزاد شناور کل شاخص
- محاسبه سطح شاخص: مجموع ارزش بازار آزاد شناور همه سهام انتخابی تقسیم بر یک عدد پایه (Base Value) که در زمان ایجاد شاخص تعیین می‌شود.
مثال ساده
فرض کنید شاخص MSCI یک کشور شامل سه شرکت زیر باشد:
| نام شرکت | ارزش بازار آزاد شناور (میلیون دلار) | وزن در شاخص |
|---|---|---|
| شرکت A | ۵۰۰ | ۵۰٪ |
| شرکت B | ۳۰۰ | ۳۰٪ |
| شرکت C | ۲۰۰ | ۲۰٪ |
در این حالت، تغییر قیمت سهام شرکت A تأثیر بیشتری بر شاخص خواهد داشت چون وزن بالاتری دارد.
MSCI علاوه بر معیار ارزش بازار، تعدیلات دوره‌ای (Quarterly Reviews) انجام می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که شاخص‌ها همواره بازتاب‌دهنده وضعیت واقعی بازار باشند. در این بازبینی‌ها، ممکن است سهامی حذف یا اضافه شود و وزن‌ها تغییر کنند.
کاربرد شاخص MSCI در سرمایه‌گذاری
شاخص‌های MSCI فقط ابزار آماری نیستند، بلکه معیاری عملی برای تصمیم‌گیری در سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند و هم سرمایه‌گذاران نهادی و هم فردی از آن برای مقایسه بازارها، انتخاب صندوق‌ها و مدیریت پرتفوی بهره می‌برند.
حتما بخوانید: چگونه پورتفوی خود را مجددا متعادل کنیم؟
شاخص MSCI به عنوان ابزار مقایسه عملکرد بازارها برای سرمایه‌گذاران نهادی
سرمایه‌گذاران نهادی (مانند صندوق‌های بازنشستگی، بیمه‌ها یا شرکت‌های مدیریت دارایی) برای تخصیص سرمایه بین کشورها و بخش‌های مختلف، نیاز به معیارهای معتبر دارند.
- MSCI این امکان را فراهم می‌کند که بازارها در مقیاسی استاندارد با هم مقایسه شوند.
- مثلا یک صندوق بازنشستگی می‌تواند ببیند آیا بازده بازار سهام کره‌جنوبی در شاخص MSCI EM بهتر از برزیل بوده یا خیر و بر اساس آن منابع خود را جابه‌جا کند.
کاربرد: مقایسه عملکرد مناطق مختلف جهان در یک چارچوب واحد، بدون نیاز به بررسی جداگانه هر بازار.
نقش شاخص MSCI در صندوق‌های قابل معامله (ETF) و صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری (Mutual Funds)
بخش بزرگی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شاخص‌های MSCI را به عنوان بنچمارک انتخاب می‌کنند.
- بسیاری از ETFها دقیقا عملکرد MSCI را دنبال می‌کنند. برای مثال:
- iShares MSCI World ETF عملکرد بازارهای توسعه‌یافته را تقلید می‌کند.
- iShares MSCI Emerging Markets ETF شاخص بازارهای نوظهور را دنبال می‌کند.
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Funds) نیز برای مقایسه عملکرد خود با بازار جهانی، MSCI را مبنا قرار می‌دهند.
کاربرد: سرمایه‌گذار می‌تواند به سادگی با خرید یک ETF مبتنی بر MSCI، به جای انتخاب تک سهم‌ها، در صدها سهم از کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری کند.
استفاده از شاخص MSCI در مدیریت پرتفوی و ارزیابی ریسک سرمایه‌گذاری
یکی از مهم‌ترین مزایای MSCI، تنوع‌بخشی در پرتفوی است.
- مدیران سرمایه‌گذاری با کمک MSCI می‌توانند ترکیبی متعادل از بازارهای توسعه یافته، نوظهور و مرزی ایجاد کنند.
- همچنین، تغییرات این شاخص‌ها به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد کدام بخش از پرتفوی با ریسک بیشتری مواجه است.
مثال: اگر MSCI EM سقوط کند ولی MSCI World باثبات بماند، مدیر پرتفوی می‌تواند وزن دارایی‌هایش را از نوظهور به توسعه یافته تغییر دهد تا ریسک کاهش یابد.
زمانی که یک شاخص MSCI بازبینی و متعادل‌سازی می‌شود، ETFها و صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری نیز باید ترکیب دارایی‌های خود را تغییر دهند، زیرا این صندوق‌ها طوری طراحی شده‌اند که عملکرد آنها دقیقاً بازتاب‌دهنده شاخص باشد.
اهمیت شاخص MSCI برای سرمایه‌گذاران خارجی در انتخاب بازارهای نوظهور
- ورود یا خروج یک کشور از شاخص MSCI تاثیر مستقیمی بر میزان جذب سرمایه خارجی دارد.
- قرار گرفتن یک کشور در MSCI EM یا Frontier به معنای اعتبار و شفافیت بیشتر برای بازار آن کشور است.
- سرمایه‌گذاران خارجی معمولا ورود یا ارتقای یک کشور در شاخص MSCI را به عنوان چراغ سبز برای ورود سرمایه تلقی می‌کنند.
مثال: پیوستن عربستان سعودی به MSCI EM در سال ۲۰۱۹ باعث شد میلیاردها دلار سرمایه خارجی وارد بازار سهام این کشور شود.
مزایا و محدودیت‌های شاخص MSCI
شاخص MSCI نیز مانند سایر شاخص‌ها علیرغم مزایای خاص خود، با چالش‌هایی مواجه است که در ادامه، به آنها می‌پردازیم.
مزایای شاخص MSC
مزایای این شاخص عبارتند از:
- معیار بین‌المللی معتبر: شاخص‌های MSCI توسط بسیاری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مؤسسات مالی جهانی به عنوان بنچمارک پذیرفته شده‌اند.
- امکان مقایسه استاندارد: برخلاف شاخص‌های داخلی مانند شاخص نزدک که فقط عملکرد یک کشور را نشان می‌دهند، MSCI امکان مقایسه چندین کشور و منطقه را در یک چارچوب مشترک فراهم می‌کند.
- پوشش جهانی متنوع: از اقتصادهای توسعه‌یافته گرفته تا بازارهای نوظهور و مرزی، همه در این شاخص‌ها حضور دارند.
- کاربرد در ETFها و صندوق‌ها: بسیاری از صندوق‌های ETF و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Funds) بر پایه MSCI طراحی شده‌اند و امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را ساده‌تر می‌کنند.
- بازتاب شرایط واقعی بازار: به دلیل استفاده از ارزش بازار آزاد شناور، وزن‌دهی سهام در MSCI نزدیک به واقعیت معاملات است.
محدودیت‌های شاخص MSC
معایب این شاخص عبارتند از:
- وابستگی به معیارهای انتخاب MSCI: برخی کشورها یا سهام ممکن است به دلیل سخت‌گیری معیارها وارد شاخص نشوند، حتی اگر نقش مهمی در اقتصاد داشته باشند.
- ریسک در بازارهای نوظهور و مرزی: هرچند این شاخص‌ها فرصت رشد نشان می‌دهند، اما نوسانات شدید و ریسک‌های سیاسی-اقتصادی هم بالاتر است.
- تأثیرگذاری بالای شرکت‌های بزرگ: در شاخص‌هایی مانند MSCI World، وزن بالای شرکت‌های آمریکایی می‌توانند باعث شوند عملکرد سایر کشورها کمتر به چشم بیاید.
- لزوم بازنگری دوره‌ای: ترکیب شاخص‌ها هر سه ماهه بازبینی می‌شود و این تغییرات می‌تواند در کوتاه مدت نوساناتی غیرمنتظره در بازار ایجاد کند.
- دسترسی محدود برخی کشورها: برای سرمایه‌گذاران داخلی (مانند ایران) دسترسی مستقیم به ETFهای مبتنی بر MSCI همیشه آسان نیست و نیاز به واسطه‌های مالی خارجی دارد.
تأثیر شاخص MSCI بر بازارهای نوظهور و سرمایه‌گذاران ایرانی
شاخص MSCI برای بازارهای نوظهور حکم یک «ویترین جهانی» را دارد. حضور در این شاخص یعنی یک کشور توانسته از نظر شفافیت، نقدشوندگی و استانداردهای بین‌المللی به سطحی برسد که سرمایه‌گذاران خارجی بتوانند به آن اعتماد کنند.
پیامدهای ورود یا خروج کشورها از شاخص MSCI بر جریان سرمایه‌گذاری
وقتی یک کشور وارد شاخص MSCI می‌شود، بلافاصله ETFها و صندوق‌های بین‌المللی که این شاخص را دنبال می‌کنند، سرمایه خود را به سمت آن بازار هدایت می‌کنند. این موضوع باعث رشد نقدینگی و افزایش تقاضا برای سهام می‌شود.
برعکس، خروج از شاخص به معنی کاهش جذابیت و خروج سرمایه‌های خارجی است که می‌تواند افت قیمت‌ها و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران را در پی داشته باشد. به همین دلیل، ورود یا خروج کشورها به این شاخص تاثیر مستقیمی بر ثبات و جذابیت بازارهای نوظهور دارد.
نمونه‌های تاریخی از تغییرات شاخص MSCI در کشورهای نوظهور
برای درک بهتر تأثیر شاخص MSCI بر بازارهای نوظهور، در ادامه به چند نمونه تاریخی از تغییرات این شاخص و نتایج آن برای جریان سرمایه و رفتار بازار می‌پردازیم.
- چین: در ژوئن ۲۰۱۷ اعلام شد که سهام A چین به MSCI EM اضافه می‌شود و در مه و اوت ۲۰۱۸ عملا وارد شاخص شد. این اتفاق باعث افزایش چشمگیر توجه سرمایه‌گذاران خارجی به بورس شانگهای و شِنژن شد.
- عربستان سعودی: در سال ۲۰۱۹ به MSCI EM ارتقا یافت و این تغییر میلیاردها دلار سرمایه جدید را به بازار سهام «تداول» وارد کرد.
- آرژانتین: در سال ۲۰۱۹ به MSCI EM پیوست، اما به دلیل بحران اقتصادی دوباره به شاخص بازارهای مرزی بازگشت. این نمونه نشان داد که صرف ورود به شاخص کافی نیست و ثبات اقتصادی نیز اهمیت بالایی دارد.
این تجربه‌ها نشان می‌دهد تغییر جایگاه کشورها در MSCI می‌تواند در کوتاه مدت سرمایه‌های عظیمی جذب کند، اما پایداری آن وابسته به شرایط داخلی اقتصاد است.
جایگاه و اهمیت احتمالی شاخص MSCI برای بازار سرمایه ایران در صورت عضویت
در صورت عضویت ایران در شاخص MSCI Frontier یا حتی ارتقا به Emerging Markets، بازار سرمایه کشور می‌تواند با تحولی اساسی روبه‌رو شود:
- افزایش ورود سرمایه خارجی: صندوق‌های بین‌المللی که شاخص را دنبال می‌کنند، به طور خودکار بخشی از دارایی‌های خود را به ایران اختصاص می‌دهند.
- ارتقای استانداردها: برای ورود به شاخص، بازار سرمایه ایران باید شفافیت اطلاعاتی و دسترسی خارجی‌ها را افزایش دهد که خود به بهبود کیفیت بازار کمک می‌کند.
- کاهش هزینه تامین مالی: شرکت‌های بورسی ایران می‌توانند از منابع خارجی راحت‌تر سرمایه جذب کنند.
در مجموع، عضویت در MSCI می‌تواند ایران را در نقشه سرمایه‌گذاری جهانی برجسته کند، هرچند تحقق آن نیازمند اصلاحات نهادی و ثبات اقتصادی است.
نتیجه‌گیری
شاخص MSCI چیزی فراتر از یک ابزار آماری است. این شاخص به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد کدام کشورها و صنایع از نظر رشد، نقدشوندگی و استانداردهای بین‌المللی در موقعیت بهتری قرار دارند. از طرفی، تغییرات دوره‌ای آن می‌تواند مسیر جریان سرمایه جهانی را تغییر دهد و فرصت‌ها یا ریسک‌های جدیدی ایجاد کند.
برای بازارهایی مانند ایران، قرار گرفتن در این شاخص نه تنها به معنای جذب سرمایه خارجی است، بلکه می‌تواند اعتبار بین‌المللی بازار سرمایه را نیز ارتقا دهد. بنابراین، درک و پیگیری شاخص MSCI برای هر سرمایه‌گذار جدی در سطح جهانی ضروری است.
